Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng công nghệ thông tin trong thiết kế bài giảng điện tử môn Lịch sử và Địa lí lớp 4

h (nhạc dân tộc Mèo), học sinh rất hào hứng theo dõi và nhớ rất rõ đặc trưng của dân tộc vùng núi Hoàng Liên Sơn. Trong các bài ôn tập hay thi cuối kì, học sinh không bị nhầm lẫn dân tộc ở vùng núi Hoàng Liên Sơn với các dân tộc khác và những hoạt động diễn ra trong sinh hoạt của người dân nơi đây.
Hay trong bài Một số dân tộc ở Tây Nguyên, học sinh được xem những hình ảnh về các dân tộc Ba-na, Ê-đê, Xơ-đăng,sẽ nhận ra sự khác biệt với các dân tộc ở vùng núi Hoàng Liên Sơn về trang phục, sinh hoạt, các hoạt động trong lễ hội,
c/ Dạng bài về Hoạt động sản xuất của người dân
Với dạng bài này, giáo viên cần cho học sinh thấy rõ mối quan hệ giữa thiên nhiên với hoạt động sản xuất của con người hay qui trình sản xuất một mặt hàng nào đó. Số lượng kênh hình và kênh chữ trong sách giáo khoa chưa tạo sức hấp dẫn, thu hút học sinh. Các em chỉ đọc, quan sát và nêu dựa vào nội dung sách giáo khoa nên nhiều học sinh không thấy hứng thú, thậm chí cảm thấy nhàm chán và trả lời câu hỏi của giáo viên một cách máy móc.
Ở dạng bài học này, giáo viên nên tìm tư liệu là hình ảnh hay đoạn phim có nội dung liên quan. Chỉ cần xem hình ảnh hay một đoạn phim ngắn một lần, học sinh sẽ nhớ mãi nội dung bài học mà không cần ôn. Đồng thời, học sinh sẽ thấy được sự vất vả của người nông dân, biết quý trọng hạt gạo hay sự vất vả của người lao động, biết yêu quý người lao động hơn.
Ví dụ: bài 14 Hoạt động sản xuất của người dân ở đồng bằng Bắc Bộ (tiếp theo)
Tôi sưu tầm tranh ảnh về các nghề thủ công truyền thống ở đồng bằng Bắc Bộ kết hợp lời giáo viên giới thiệu đôi nét về mỗi làng nghề được minh họa trong tranh. Việc này giúp cho các em hiểu hơn về các nghề thủ công truyền thống ở đồng bằng Bắc Bộ. Qua những hình ảnh đó, các em nhớ rất chính xác và
kết hợp hiểu biết của mình, các em giới thiệu được về làng nghề thủ công truyền thống mà em biết vào cuối tiết học (Củng cố bài).
Bên cạnh đó, tôi sưu tầm đoạn phim về qui trình làm gốm ở làng nghề Bát Tràng. Tuy nhiên, việc tìm được clip trình bày rõ qui trình làm gốm (với đầy đủ các bước làm gốm) không dễ dàng. Vì thế, tôi tiến hành cắt và ghép các đoạn clip đơn lẻ được tải từ trang web Clip.vn về các bước tạo dáng, vuốt gốm, vẽ hoa văn,.với sự “trợ giúp” của phần mềm Window Movie Maker (thường được tích hợp sẵn trong hệ điều hành Window XP). Tôi đã giới thiệu với học sinh về đoạn clip qui trình làm gốm ở Bát Tràng cùng với lời giới thiệu của giáo viên và được các em hào hứng đón xem. Sau khi xem, học sinh hiểu thế nào là nghệ nhân, nhanh chóng nêu được qui trình làm gốm và rất hứng thú với công việc này.
Nếu có điều kiện, giáo viên có thể tới làng nghề Bát Tràng, trực tiếp quay video về qui trình làm gốm của các nghệ nhân nơi đây và tìm hiểu thông tin về nghề gốm hiện nay sẽ rất hữu ích cho bài giảng.
Để học sinh hiểu thêm về một nét văn hóa độc đáo khác của người dân ở đồng bằng Bắc Bộ đó là chợ phiên. Tôi đưa ra hình ảnh về một số chợ phiên ở các làng quê đồng bằng Bắc Bộ còn tồn tại đến bây giờ. Nhờ những hình ảnh rõ nét đó, học sinh có thê nêu được những hoạt động diễn ra ở chợ phiên, những sản phẩm được mua bán,
Nhờ có những hình ảnh, đoạn phim mà tiết học những bài học về Hoạt động sản xuất của người dân trở nên nhẹ nhàng hơn, gây hứng thú với học sinh hơn và các em nhớ kiến thức chắc hơn.
d/ Dạng bài về thành phố
Dạy các bài học về Thành phố, giáo viên phải hướng dẫn học sinh làm việc với bản đồ, lược đồ để xác định được vị trí của thành phố đó. Muốn vậy, trước hết giáo viên cần cho học sinh xác định vị trí của vùng miền rồi xác định vị trí của thành phố thuộc vùng miền đó. Đây không chỉ giúp cho học sinh biết rõ vị trí của thành phố mà là sự xâu chuỗi kiến thức đã học với kiến thức đang học, khiến cho học sinh nắm bài được chắc hơn.
Ví dụ: Xác định vị trí của thủ đô Hà Nội hay thành phố Hải Phòng (ở đồng bằng Bắc Bộ); Vị trí thành phố Đà Lạt (ở cao nguyên Lâm Viên, Tây Nguyên); Vị trí thành phố Hồ Chí Minh hay thành phố Cần Thơ (ở đồng bằng Nam Bộ);
Giúp học sinh xác định đúng vị trí và nhớ rõ vị trí của thành phố, sau khi mời học sinh lên chỉ vị trí của vùng miền và vị trí thành phố, tôi tạo hiệu ứng cho bản đồ hoặc lược đồ bằng hiệu ứng khoanh vùng của vùng miền, rồi tạo hiệu ứng nhấp nháy vị trí thành phố. Tiếp đến là hiệu ứng xuất hiện lược đồ thành phố và phần tiếp giáp thành phố với các tỉnh thành khác. Mặc dù hiệu ứng đơn giản nhưng đã khắc sâu vào trí óc của các em, giúp các em xác định đúng hơn.
Tương tự với các loại đường giao thông của từng thành phố, tôi sử dụng Lines / AutoShapes trên thanh Drawing / Toolbars và đổ màu, tạo hiệu ứng xuất hiện trên lược đồ thành phố để học sinh xác định chính xác hơn.
Bên cạnh đó, để nắm rõ đặc điểm tiêu biểu của mỗi thành phố, tôi đưa ra dẫn chứng bằng tranh ảnh thể hiện đặc điểm tiêu biểu đó.
Ví dụ: Bài 15: Thủ đô Hà Nội
Để dẫn chứng Hà Nội là thành phố cổ đang ngày càng phát triển, tôi đưa ra hình ảnh về phố cổ Hà Nội trước đây và hiện nay để học sinh có sự so sánh điểm khác biệt. Đồng thời, tôi liên hệ với kiến thức lịch sử mà học sinh đã được học để các em thấy được Hà Nội là thủ đô ngàn năm văn hiến. Bên cạnh đó, để làm rõ Hà Nội là trung tâm chính trị, văn hóa, khoa học và kinh tế lớn của đất nước, tôi cũng đưa ra hệ thống tranh ảnh dẫn chứng cho đặc điểm này.
Hệ thống hình ảnh, clip mà tôi đưa ra nhằm giúp học sinh khai thác để tìm ra kiến thức chứ không phải mục đích minh họa cho bài học nên các em rất hứng thú. Ngoài ra, tôi còn lồng thêm phần âm thanh kết hợp hình ảnh để tiết học thêm sinh động. Phần âm thanh có thể là một đoạn nhạc hoặc một bài hát phù hợp với nội dung bài và lứa tuổi của học sinh, giúp các em thấy thích thú hơn trong giờ Địa lí.
Sau đây tôi xin trình bày cách thiết kế một bài giảng cụ thể:
Bài 15: Thủ đô Hà Nội (môn Địa lí 4 – trang 109)
Bước 1. Xác định mục tiêu bài học
Học xong bài này, học sinh biết:
+ Xác định được vị trí của thủ đô Hà Nội trên bản đồ Việt Nam.
+ Trình bày những đặc điểm tiêu biểu của thủ đô Hà Nội.
+ Một số dấu hiệu thể hiện Hà Nội là thành phố cổ, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học.
+ Có ý thức tìm hiểu về thủ đô Hà Nội.
Bước 2. Lập dàn ý trình bày
+ Vị trí của thủ đô Hà Nội trên bản đồ địa lí tự nhiên Việt Nam; Ranh giới của thủ đô Hà Nội với các tỉnh khác và các loại đường giao thông ở Hà Nội.
+ Thủ đô Hà Nội là thành phố cổ đang ngày càng phát triển: Mở rộng về diện tích; bên cạnh phố cổ còn xuất hiện nhiều khu phố mới.
+ Hình ảnh thể hiện thủ đô Hà Nội là trung tâm chính trị, văn hóa, khoa học và kinh tế lớn.
+ Trò chơi củng cố kiến thức (Bài tập trắc nghiệm)
Bước 3: Tìm tư liệu, hình ảnh, âm thanh, công cụ biên soạn.
+ Công cụ biên soạn:
Sử dụng phần mềm Power Point; Window Movie Maker (cắt đoạn phim; ghép hình ảnh thành đoạn clip); Video Convert Master (đổi đuôi file)
+ Hình ảnh về phố cổ và phố mới của thủ đô Hà Nội; bản đồ Hà Nội xưa và nay; lược đồ thành phố Hà Nội.
+ Bài hát về Hà Nội trên trang web zing.vn hoặc nhaccuatui.com.
Bước 4: Thiết kế bài giảng điện tử
Bài giảng gồm các slide sau:
Slide 1: Kiểm tra bài cũ Slide 2: Trống
Slide 3: Bản đồ địa lí tự nhiên Việt Nam để học sinh xác định vị trí đồng bằng Bắc Bộ và vị trí thủ đô Hà Nội trên bản đồ.
Slide 4: Lược đồ Hà Nội hiện nay để học sinh xác định ranh giới và giao thông ở Hà Nội.
Slide 5: trống
Slide 6: Bản đồ Hà Nội xưa và nay.
Slide 7:Bảng so sánh sự khác nhau giữa phố cổ và phố mới ở Hà Nội (chưa điền nội dung)
Slide 8: Clip hình ảnh phố cổ Hà Nội. Slide 9: Clip hình ảnh phố mới Hà Nội.
Slide 10: Đoạn phim về phố cổ và phố mới Hà Nội Slide 11: trống
Slide 12: Bảng so sánh sự khác nhau giữa phố cổ và phố mới. Slide 13: trống
Slide 14: Hình ảnh về Hà Nội là trung tâm chính trị; kinh tế; văn hóa và khoa học.
Slide 15: trống
Slide 16: Bài tập củng cố (trắc nghiệm)
* Bài giảng E-learning:
Ngoài việc thiết kế bài giảng điện tử phục vụ cho các tiết học trên lớp, giáo viên có thể sử dụng thêm phần mềm Adobe Presenter 7.0 để thiết kế bài giảng E-learning (dạy học trực tuyến qua mạng Internet). Cách soạn bài giảng E- learning cũng tương tự như thiết kế bài giảng điện tử thông thường. Tuy nhiên, vì là phục vụ đối tượng học sinh qua mạng Internet nên giáo viên cần có những hướng dẫn cụ thể hơn với người học qua lời ghi âm. Học tập qua mạng Internet là hình thức giáo viên và học sinh không trực tiếp đối thoại với nhau như hình thức dạy học trên lớp. Vì thế, đòi hỏi người giáo viên khi thiết kế bài giảng cần có những phần bài tập thay thế cho câu hỏi dẫn dắt để học sinh tìm kiến thức mới. Chứ không phải là cứ đưa ra hình ảnh, âm thanh để học sinh tiếp nhận kiến thức.
Phần mềm Adobe Presenter 7.0 hỗ trợ rất nhiều trong việc giúp giáo viên soạn bài mà không cần sử dụng thêm nhiều phần mềm hỗ trợ khác. Ví dụ với phần mềm Adobe Presenter 7.0, giáo viên có thể ghi âm trực tiếp lời của mình vào bài giảng để hướng dẫn học sinh cách làm bài tập hay truyền đạt kiến thức mới cho học sinh. Ngoài ra, giáo viên có thể cắt đoạn âm thanh, đoạn phim ngay
trên phần mềm này nên thời gian giáo viên soạn bài được rút ngắn hơn. Đồng thời giáo viên có thể tích hợp vào bài giảng một số dạng bài tập trắc nghiệm cho học sinh như: Chọn ý đúng; chọn ý đúng – sai; Nối cột A với cột B; Điền từ vào chỗ trống; để dẫn dắt cho phần bài học hoặc củng cố kiến thức mà học sinh đã tiếp thu ở phần đầu.
Tôi đã áp dụng phần mềm Adobe Presenter 7.0 để soạn bài giảng E- learning môn Địa lí bài 15 Thủ đô Hà Nội và được chọn dự thi cấp quận. Kết quả bài giảng của tôi đã đạt giải Ba trong Ngày hội Công nghệ thông tin lần thứ hai của quận Long Biên.
KẾT QUẢ
Cùng với việc tích cực đổi mới phương pháp dạy học trên lớp, tôi cùng giáo viên trong khối tích cực thiết kế bài giảng điện tử môn Lịch sử và Địa lí, cũng như các môn học khác nhằm nâng cao chất lượng trong giảng dạy và học tập, tạo hứng thú trong học tập cho học sinh. Qua quá trình dạy học, tôi thấy chất lượng của lớp dần tiến bộ. Các em yêu thích môn Lịch sử và Địa lí hơn, thích quan sát, tìm hiểu thế giới xung quanh hơn. Đặc biệt là kết quả học tập của các em ngày càng cao hơn. Cụ thể như sau:
KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN LỊCH SỬ & ĐỊA LÝ CỦA LỚP 4B
Năm học 2008 – 2009
Sĩ số lớp: 31 hs
Năm học 2009 – 2010
Sĩ số lớp: 34 hs
Năm học 2011 – 2012
Sĩ số lớp: 32 hs

CK 1
CK 2
CK 1
CK 2
CK 1
CK 2

SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
Giỏi
15
48,4
19
61,3
18
52,9
22
64,7
17
53,1
21
65,6
Khá
16
58,4
12
38,7
16
47,1
12
35,3
15
46,9
11
34,4
Tr.bình
1
3,2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

Nhìn vào bảng thống kê số liệu ở trên có thể thấy số lượng học sinh giỏi môn Lịch sử và Địa lí 4 ngày càng tăng theo mỗi năm học. Đặc biệt số học sinh trung bình của môn học này lúc đầu là 1 (năm học 2008 – 2009), những năm học sau không còn học sinh trung bình nữa. Điều đó chứng tỏ việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Lịch sử & Địa lí 4 đã đem lại kết quả rõ rệt, chất lượng học tập ngày càng cao, học sinh đã hứng thú hơn với môn học này nên kết quả học tập cũng tốt hơn.
BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Để làm được điều đó, trước hết người giáo viên cần có kiến thức căn bản về tin học, sử dụng thành thạo các phần mềm như Word, Power Point, các phần mềm hỗ trợ như Windows Movie Maker (cắt đoạn phim), Total Video Convert (đổi đuôi file), kĩ năng tìm kiếm thông tin tư liệu trên mạng Internet,
Người giáo viên cần phải có trình độ tiếng Anh nhất định để nhanh chóng tiếp cận được với các phần mềm mới, hỗ trợ cho việc thiết kế bài giảng điện tử một cách hiệu quả.
Qua kinh nghiệm của tôi, khi tiếp cận với phần mềm mới, sử dụng thuật ngữ mới mà từ ngữ không phổ biến, tôi thường ghi lại nghĩa của từ (được hiểu khi thao tác với phần mềm, ứng dụng) vào một quyển sổ tay kết hợp ghi lại cách thao tác kĩ thuật mới khi thiết kế bài giảng điện tử. Việc đó giúp cho tôi có thể nhớ thao tác, đồng thời mở rộng thêm vốn từ tiếng Anh cho mình.
Giáo viên cần có sự đam mê với việc thiết kế vốn đòi hỏi sự sáng tạo, nhạy bén.
Giáo viên cần thường xuyên thực hành với máy vi tính thì các thao tác, kĩ năng khi thiết kế bài giảng mới trở nên nhuần nhuyễn, việc thiết kế bài giảng điện tử mới sớm trở thành kĩ năng.
Để thiết kế bài giảng điện tử môn Lịch sử và Địa lí nói riêng, giáo viên cần có kiến thức, hiểu biết về Lịch sử Việt Nam, địa lí các vùng, miền trên đất nước ta.
Trước khi thiết kế bài giảng điện tử, cần xác định rõ mục tiêu của bài học cần truyền đạt những kiến thức gì cho học sinh.
Từ những kinh nghiệm trên mà tôi muốn chia sẻ, tôi mong rằng sẽ có nhiều giáo viên có thể tự mình thiết kế bài giảng điện tử phục vụ cho tiết dạy của mình có hiệu quả.
KẾT LUẬN
Căn cứ vào cơ sở lí luận và quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy: Áp dụng khoa học kĩ thuật và công nghệ mới vào giảng dạy là điều nên làm. Để thiết kế bài giảng điện tử có chất lượng và hiệu quả trong mỗi tiết dạy, người giáo viên
cần trau dồi kiến thức về lĩnh vực công nghệ thông tin, đồng thời luôn đổi mới phương pháp dạy học để tạo hứng thú cho học sinh. Từ việc đầu tư những bài giảng điện tử môn Lịch sử và Địa lí lớp 4, tôi còn áp dụng vào việc thiết kế bài giảng điện tử của các môn học khác như các phân môn của môn Tiếng Việt, Đạo đức, Kĩ thuật, Khoa học,... Mặt khác, tôi nhận thấy cho dù phương tiện kĩ thuật có hiện đại đến đâu chăng nữa thì nó chỉ hỗ trợ cho việc giảng dạy và tạo ra những bài giảng hay hơn, sinh động hơn, song nó không là tất cả và không thay thế vai trò chủ đạo của người giáo viên trong giờ lên lớp. Để tiết dạy thực sự đạt hiệu quả cao hơn, giáo viên phải biết phối hợp giữa các phương pháp truyền thống và hiện đại để làm mới hơn, hấp dẫn hơn, hiệu quả hơn giờ dạy mà không làm mất đi hoặc sai lệch mục đích, mục tiêu giảng dạy.
Hiệu quả tiết học vẫn tập trung vào vai trò của người thầy. Người thầy không chỉ truyền thụ kiến thức mà còn phải biết cách dẫn dắt người học tham gia tích cực bài giảng và kết quả là người học lĩnh hội được bao nhiêu tri thức, học sinh phải tích cực, chủ động tiếp cận, khám phá tri thức mới mang lại hiệu quả cao trong giáo dục.
Trong quá trình thực hiện không tránh khỏi những thiếu sót.
Tôi mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các đồng chí lãnh đạo, bạn bè đồng nghiệp để những giờ dạy ngày một đạt hiệu quả hơn. Từ đó nâng cao chất lượng học tập cũng như chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh Tiểu học.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Long Biên, ngày 16 tháng 3 năm 2012
Người viết
Lê Thúy Hằng
Tôi xin cam kết Sáng kiến kinh nghiệm của tôi không sao chép của người khác.
Nhận xét của hội đồng chấm SKKN nhà trường
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách giáo khoa Lịch sử và Địa lí 4 – NXB Giáo dục
Sách giáo viên Lịch sử và Địa lí 4 – NXB Giáo dục
Hướng dẫn chuẩn kiến thức, kĩ năng các môn học ở Tiểu học lớp 4 – NXB Giáo dục.
Tài liệu bồi dưỡng giáo viên Dạy học các môn học lớp 4 – tập một – NXB Giáo dục
Phương pháp dạy học các môn học lớp 4 – tập hai – NXB Giáo dục
Ứng dụng Công nghệ thông tin phục vụ đổi mới, phương pháp dạy học ở Tiểu học – Thạc sĩ Nguyễn Thị Huế
Các phần mềm ứng dụng như Powerpoint, Adobe Prensenter 7.0, Window Movie Maker, Total Convert, Video Convert Master, Hot Potatoes,
Mạng Internet.