Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng kiến thức liên môn giảng dạy lịch sử địa phương ở trường Trung học phổ thông chuyên Lam Sơn

cũ người nên nhớ
 Hoan - Ái còn kia chục đạo quân”
Những vần thơ tràn đầy niềm lạc quan của vua Trần Nhân Tông đã khẳng định: Thanh - Nghệ là chỗ dựa vững chắc cho sự nghiệp giữ nước Đại Việt vào thế kỉ XIII. Trong sự nghiệp giữ nước của dân tộc từ 1945 - 1975, Thanh Hóa vẫn luôn xứng đáng là niềm tin yêu, là hậu phương to lớn và vững mạnh của cả nước. Tiết học hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu điều đó.
 3. Tổ chức các hoạt động dạy- học
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Kiến thức cơ bản
* Hoạt động tập thể 
- Trước hết tôi trình chiếu lược đồ Việt Nam để học sinh định hình vị trí của Thanh Hóa và phát vấn: Tên gọi Thanh Hóa có từ bao giờ? Ý nghĩa của tên gọi đó?
=> Mục đích là để học sinh có thể hiểu kiến thức sơ đẳng về vùng đất mình đang sinh sống và học tập. Trên thực tế rất nhiều học sinh không hề biết gì về kiến thức này.
- Sau đó tôi trình chiếu bản đồ hành chính Thanh Hóa và tiếp tục phát vấn:
- Nêu vài nét về vị trị trí địa lí của Thanh Hóa?
- Học sinh trả lời và bổ sung cho nhau. Giáo viên nhận xét và chốt lại ý ‎chính. 
=> Đây là nội dung mà tôi vận dụng kiến thức địa lí để học sinh hiểu rõ không những về vị trí như tiếp giáp những tỉnh nào? Địa thế sông, núi, rừng, biển, tài nguyên khoáng sản ra sao?. Từ đó có thể hiểu được vì sao vùng đất Thanh Hóa lại có vị thế đắc địa như một vương quốc riêng và điều đó đã tác động hình thành nên tính cách, phong tục của người dân nơi đây? Tại sao gọi gọi là vùng đất đế vương, đất “thang mộc”? Vì sao nhà Trần đã từng phải cho người bí mật, đục núi, lấp sông nơi đây để trấn yểm các huyệt mạch đế vương ? Hay tại sao quân Tây Sơn trước khi tấn công quân Thanh lại rút lui về phòng tuyến Tam Điệp?. Ngay cả Bác Hồ cũng đã từng nói:
 “ Xứ Thanh biển bạc rừng vàng
 Ruộng đồng bát ngát, xóm làng liên miên”
- Tôi chuyển ‎ý bằng một câu hỏi: Vậy Thanh Hóa có vị trí như thế nào trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ?
- Tôi gọi học sinh trả lời, sau đó nhận xét và chốt ‎ý. Một mục đích của tôi trong phần này là học sinh sẽ hiểu hơn vì sao trong bối cảnh những tháng đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc, công việc bề bộn khó khăn, đường xá xa xôi, nguy hiểm, Bác Hồ lại về thăm Thanh Hóa vào 20/2/1947...Sau đó chuyển sang phần 2.
- Tôi khái quát hành động đánh phá địa bàn Thanh Hóa của Pháp từ khi Pháp mở rộng chiến tranh xâm lược 1946 trở đi . Đồng thời cung cấp số liệu quân dân Thanh Hóa đã đánh bao nhiêu trận, diệt bao biêu tên, thu bao nhiêu vũ khí..Phần này tôi sử dụng kiến thức địa lí thông qua việc so sánh các số liệ bằng biểu đồ .
- Sau đó tôi minh họa bằng hai ví dụ :
 + Minh họa thứ nhất tôi nêu vấn đề để học sinh trả lời : Các em có biết vì sao trong khuôn viên của cơ quan Công an Tỉnh Thanh Hóa có tượng đài một người phụ nữ tên là Nguyễn Thị Lợi và ở Sầm Sơn cũng có một ngôi trường mang tên Trường THPT Nguyễn Thị Lợi không ? Bà là ai ? Có chiến công gì ?
- Sau khi học sinh nêu sự hiểu biết của mình, tôi nhận xét, bổ sung, tạo biểu tượng về nhân vật qua việc trình chiếu hình ảnh, tường thụât trận đánh để minh họa cho tinh thần chiến đấu của một điệp báo viên, dù không phải quê gốc ở Thanh Hóa, nhưng trận đánh diễn ra trên quê hương Thanh Hóa dưới sự tổ chức và dìu dắt của trưởng ty công an Thanh Hóa lúc bấy giời là Hoàng Đạo..
+ Minh họa thứ hai bằng chính câu ca: « Thanh Hóa ăn rau má phá đường tàu ». Học sinh sẽ hiểu đây là hành động yêu nước của nhân dân Thanh Hóa như thế nào để thực hiện lời kêu gọi của Bác Hồ « Tiêu thổ kháng chiến ». Từ đó liên hệ với sự xuyên tạc, biến tấu ngày nay của nhiều người.
- Tôi chốt ý bằng một câu hỏi: Vai trò đầu tiên của nhân dân Thanh Hóa trong cuộc kháng chiến chống Pháp là gì ?.
- Đồng thời nêu vấn đề tiếp cho học sinh thảo luận trả lời: Nhân dân Thanh Hóa còn làm gì cho cuộc kháng chiến ?.
- Tôi nhận xét và bổ sung, đồng thời cung cấp các số liệu về thanh niên nhập ngũ, thanh niên xung phong, dân công phục vụ kháng chiến, xe đạp thồ, thuyền các loại... thông qua tiếp tục vận dụng kiến thức và kĩ năng của môn địa lí bằng các loại bảng biểu, kết hợp trình chiếu một số hình ảnh minh hoạ như : Anh Cao Văn Tỵ chở 320kg trên chiếc xe đạp thồ trong chiến dịch Điện Biên Phủ, Xe cút kít của ông Bầm được trưng bày tại Bảo tàng Chiến thắn lịch sử Điện Biên Phủ, mũ, quần áo, dép cao su, túi xách những vận dụng quen thuộc của dân công Thanh Hóa dùng để phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ...
=> Thông qua những đóng góp này học sinh sẽ hiểu rõ vì sao trong lần thứ hai về thăm Thanh Hóa, Hồ Chí Minh nói “ Bây giờ tiếng Việt Nam đến đâu, tiếng Điện Biên Phủ đến đó. Tiếng Điện Biên Phủ đến đâu, đồng bào Thanh Hóa cũng có một phần vinh dự đến đó” .
- Tôi đưa ra câu hỏi chốt ý: Những đóng góp của nhân dân Thanh Hóa có ý nghĩa gì trong cuộc kháng chiến chống Pháp?
- Học sinh trả lời, tôi chốt ý và chuyển sang phần 3.
* Hoạt động tập thể 
- Trước hết tôi gợi cho học sinh nhớ và trình bày khái quát âm mưu, thủ đoạn của Mĩ đối với miền Bắc trong các cuộc chiến tranh phá hoại, đặc biệt là lần thứ nhất .
- Sau đó tôi đặt câu hỏi: Âm mưu và hành động của Mĩ đối với Thanh Hóa trong các cuộc chiến tranh phá phá hoại là gì?. Hãy nêu một vài tấm gương tiê biểu của quân dân Thanh Hóa mà em biết?.
- Tôi sử dụng công nghệ thông tin trình chiếu một số đoạn phim tư liệu về chiến thắng Hàm Rồng - Nam Ngạn ngày 3 và 4 tháng 4 năm 1965 kết hợp với âm nhạc như bài hát “Chào sông Mã anh hùng”, “ Hoan hô các cụ già bắn rơi máy bay”, tranh ảnh... để minh họa. Mục đích là để học sinh hiểu , sâu thêm về những năm tháng bi hùng của quê hương, giáo dục tình cảm, đạo đức cho học sinh. 
- Đồng thời tôi tiếp tục sử dụng kiến thức địa lí và Toán thông qua việc lập các bảng biểu, tính phần trăm các số lượng về trận đánh, số máy bay bị bắn rơi, tàu chiến bị chìm, giặc lái bị bắt sống, thanh niên nhập ngũ... của Thanh Hóa trong tỉ lệ phần trăm của cả nước.
- Sau đó, tôi chốt luận điểm thứ nhất bằng câu hỏi: Vậy, Thanh hó có đóng góp gì trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, đặc biệt là trong hai cuộc chiến tranh phá hoại?
- Tôi đưa ra câu hỏi chốt ý: Những đóng góp của nhân dân Thanh Hóa có ý nghĩa gì trong cuộc kháng chiến chống Mĩ?
* Hoạt động cá nhân
- Để củng cố bài học, tôi thiết kế một trò chơi lịch sử có tên gọi “ Nhận diện lịch sử”
- Mô tả trò chơi : Có một vòng tròn 10 ô số, mỗi số ứng với một bức tranh lịch sử cùng một câu hỏi yêu cầu học sinh nhận diện. 10 học sinh sẽ chọn số ngẫu nhiên để trả lời.
- Nội dung các bức tranh gồm: hình ảnh các cụ lão dân quân Hoằng Trường-Hoằng Hóa bắn rơi máy bay Mĩ, người lái chiếc xe Jeep áp giải Tổng thống ngụy quyền Dương Văn Minh từ Dinh Độc lập đến Đài Phát Thanh Sài Gòn đọc lời tuyên bố đầu hàng Đào Ngọc Vân, anh hùng lấy thân mình cứu pháo trong chiến dịch Điện Biên Phủ Tô Vĩnh Diện, người hỏi cung tướng Đờcátxtơri Nguyễn Xuân Tính, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Ngô Thị Tuyển với kì tích tải một lúc hai hòm đạn nặng tới 98 kg trong cuộc chiến tại Hàm Rồng Nam Ngạn 1965, Trung đội nữ dân quân Hoa Lộc - đơn vị nữ đầu tiên của miền Bắc bắn rơi máy bay Mĩ bằng súng bộ binh, huyền thoại sống Lò Văn Bường bị giặc bắn vào mắt vẫn chống cự đến cùng, người tham gia bắt sống tướng Đờcátxtơri Đào Văn Hiếu, anh hùng Trần Đức, Lê Công Khai.
- Mục đích : Học sinh biết được những con người, những chiến tích tiêu biểu không chỉ làm rạng danh quê hương mà cò rạng danh non sông. Đặc biệt trong mỗi thời khắc quan trọng của lịch sử đều có có mặt của những người con Thanh Hóa. Từ đó, giáo dục học sinh sự cảm phục, trân trọng, biết ơn, thêm yêu quê hương và cố gắng xứng đáng với các thế hệ cha ông.
- Tôi chốt lại bài học bằng một câu hỏi: Em biết gì về những việc mà Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thanh Hóa đã tri ân những người có công với nước? Liên hệ bản thân ?.(hoặc sau khi học xong bài này em có dự định làm những gì để góp phần tri ân 
các thế hệ cha ông đã không ngại hi sinh xương máu cho độc lập, tự do, hòa bình thống nhất của Tổ quốc?
- Kết thúc bài giảng, cùng với những lời dặn dò cho tiết học mới tôi sẽ lồng vào ca khúc “ Khúc tình ca Thanh Hóa” của nhạc sĩ Nguyễn Trọng” hoặc bài ráp qua video “Quê tôi Thanh Hóa”.
1. Vị trí của Thanh Hoá trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ .
- Là địa bàn chiến lược đặc biệt quan trọng.
 +Hậu phương vững chắc của hai cuộc kháng chiến
 +Là cầu nối giữa chiến trường Bắc Bộ với Bình Trị Thiên
 + Là cửa ngõ tiếp giáp với Tây Bác, Việt Bác và Thượng Lào
2. Vai trò của nhân dân Thanh Hóa trong cuộc kháng chiến chống Pháp (1946-1954)
* Kiên quyết giáng trả mọi âm mưu đánh chiếm và phá hoại của kẻ thù, giữ yên “kho hậu cần” của cuộc kháng chiến.
* Đóng góp sức người, sức của cho tiền tuyến, đặc biệt là chiến dịch Điện Biên Phủ.	
=> Ý nghĩa : Góp công góp sức làm nên thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Pháp, đặc biệt là chiến thắng Điện Biên Phủ 1954
3. Vai trò của nhân dân Thanh Hóa trong cuộc kháng chiến chống Mĩ (1954-1975)
- Giữ vững mạch máu giao thông Bắc Nam, nối liền con đường chiến lược chi viện co miền Nam.
- Chi viện sức người, sức của hết sức to lớn cho tiền tuyến miền Nam
=> Ý nghĩa : Góp một phần công sức làm nên thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mĩ
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm 
Nghiên cứu được tiến hành trên nhiều lớp 12 cả ban khoa học tự nhiên và Ban khoa học xã hội trường THPT chuyên Lam Sơn như 12Hóa, 12 Anh, 12 Địa, 12 Văn, 12 Pháp. Kết quả cho thấy tác động đã có ảnh hưởng rõ rệt đến kết quả học tập của học sinh: 
+ Đối với học sinh :
- Về góc độ trực quan thì giờ học đã gây hứng thú cho học sinh và có tính giáo dục cao. Khi tôi đặt câu hỏi : Các em có biết vì sao trong khuôn viên của cơ quan Công an Tỉnh Thanh Hóa có tượng đài một người phụ nữ tên là Nguyễn Thị Lợi và ở Sầm Sơn cũng có một ngôi trường mang tên Trường THPT Nguyễn Thị Lợi không?thì các em trao đổi thảo luận sôi nổi. Hoặc khi tôi tạo biểu tượng về tấm gương của anh hùng Tô Vĩnh Diện với những phát hiện mới, Lò Văn Bường, Ngô Thị Tuyển... thì cả lớp lặng đi, xúc động và cả những ánh mắt đầy cảm phục....Dù đoán ra hay nhầm lẫn giữa anh hùng này với anh hùng kia thì các em cũng đã hiểu được tinh thần chiến đấu anh dũng của quân dân ta, từ đó càng tin tưởng vào sự lãnh lạo của Đảng và thêm yêu giá trị của độc lập tự do Các em có những cảm xúc háo hức, tò mò, cảm phục, kính trọng, xúc động thích thú trong giời học như vậy thì tôi cho rằng đó là một sự thành công của sáng kiến 
- Em Vũ Chí Trung, lớp 12 chuyên Hóa chia sẻ : Qua những nhân vật, những sự kiện lịch sử, sự hi sinh của những người con xứ Thanh, em như được bồi dưỡng thêm tinh thần anh dũng, sự gan dạ, lòng trung thực và hiểu hơn về quê hương Thanh Hóa. Em cảm thấy tự hào về quê hương mình, nơi em sinh ra và lớn lên....
- Em Nguyễn Diệu Linh lớp 12 chuyên Địa kể rằng : Trước đây nhà em ở gần nhà bác Đào Ngọc Vân nhưng em chẳng có một ý niệm gì về bác. Hôm nay được học em thấy thực sự bất ngờ vì đúng là ở Việt Nam, cứ « ra ngõ là gặp anh hùng » mà em không biết...Bắt đầu từ hôm nay em có một dự định là sẽ tìm hiểu những nhân vật lịch sử của quê hương Thanh Hóa, đang sống trên địa bàn Thành phố Thanh Hóa và cả những nhân vật lịch sử được lấy để đặt tên các đường phố Thanh Hóa.
+ Đối với bản thân, tôi rút ra được nhiều kinh nghiệm trong quá trình thiết kế giáo án, nâng cao trình độ, cách tổ chức giờ học hiệu quả từ đó áp dụng vào các tiết học lịch sử dân tộc góp một giải pháp « kéo » học sinh về với môn lịch sử.
+ Đối với đồng nghiệp, khi dự giờ các đồng nghiệp đánh giá cao về mọi mặt. Chúng tôi đã nhận xét, góp ý, bổ sung hoàn chỉnh và hai năm học 2015-16 và 2016-17 đã lấy làm giáo án chung để dạy phần lịch sử địa phương.
Điều đó chứng minh rằng vận dụng kiến thức liên môn giảng dạy lịch sử địa phương ở trường THPT là một trong những giải pháp có hiệu quả để nâng cao chất lượng học tập của học sinh lớp 12 trường THPT chuyên Lam Sơn. Kết quả cho thấy chất lượng bộ môn được nâng cao, học sinh thấy yêu thích học môn lịch sử, giờ dạy lịch sử thêm sinh động và hấp dẫn. 
 III. KẾT KUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Một giờ học đạt hiệu quả phải là giờ học không chỉ tạo được cho học sinh hứng thú học tập mà còn cần ở học sinh khả năng nắm bắt kiến thức và kĩ năng vận dụng kiến thức ấy vào cuộc sống. Giờ học đó không thể được tạo ra trên cơ sở của một giờ học đơn điệu, thiếu sự linh động, sáng tạo của người thầy. Việc dạy học đối với bộ môn Lịch sử cũng vậy, muốn làm được điều đó mỗi thầy giáo, cô giáo luôn phải có sự trau rồi tri thức, tìm tòi, sáng tạo không ngừng để nâng cao chất lượng dạy học.
Giải pháp mà tôi trình bày ở trên đã được đúc kết kinh nghiệm từ quá trình giảng dạy thực tế trong một môi trường làm việc chuyên nghiệp, nghiêm túc. Kết quả đạt được đã được kiểm nghiệm. Thầy trò hiểu nhau hơn khi tôi tìm được cách thức truyền thụ kiến thức thích hợp. Học sinh ngày càng mạnh dạn, tự tin, say mê tìm tòi, học hỏi trao đổi. Điều đó càng khiến tôi không ngừng tìm tòi nghiên cứu kiến thức và phương pháp dạy học hiệu quả nhất. Đó cũng là động lực để tôi hoàn thiện tốt vai trò của người giáo viên trong thời đại mới. Hi vọng giải pháp này sẽ làm phong phú thêm vốn kinh nghiệm trong dạy học lịch sử cho đồng nghiệp.
Thiết nghĩ, Sở Giáo dục và Đào tạo Thanh Hóa nên có nội dung dạy thống nhất chương trình cho phần lịch sử địa phương lớp 12 ở trường THPT, chọn những sáng kiến kinh nghiệm phù hợp với khung chương trình đó áp dụng giảng dạy ở tất cả các trường, vừa tránh khó khăn lúng túng cho giáo viên, vừa khích lệ những tâm huyết của các giáo viên viết sáng kiến
Bài viết này chắc rằng sẽ còn nhiều thiếu sót, kính mong các đồng chí trao đổi, góp ý để tôi rút kinh nghiệm, đồng thời góp phần làm cho bộ môn Lịch sử thực sự được các em học sinh yêu mến. Xin trân thành cảm ơn.
Xác nhận của thủ trưởng đơn vị
Thanh Hoá ngày 10-5-2017
Tôi cam đoan sáng kiến kinh nghiệm này là của chính tôi. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm với lời cam đoan này
Người viết sáng kiến
Giáo viên
Trịnh Thị Hường

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Ban nghiên cứu và Biên soạn lịch sử Thanh Hóa (1990), Lịch sử Thanh Hóa, tập 1, NXN Khoa học xã hội, Hà Nội.
`2. Ban nghiên cứu và Biên soạn lịch sử Thanh Hóa (1994), Lịch sử Thanh Hóa, tập 2, NXN Khoa học xã hội, Hà Nội.
3. Ban nghiên cứu và Biên soạn lịch sử Thanh Hóa (2002), Lịch sử Thanh Hóa, tập 3, NXN Khoa học xã hội, Hà Nội.
4. Tỉnh ủy - Hội đồng nhân dân - Uur ban nhân dân tỉnh Thanh Hóa (2000), Địa chí Thanh Hóa, tậpp 1, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội
5. Tỉnh ủy - Hội đồng nhân dân - Ủy ban nhân dân tỉnh Thanh Hóa (2004), Địa chí Thanh Hóa, tập 2, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội
6. Nguyễn Quang Thắng, Nguyễn Bá Thẻ (2006), Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam, NXB Tổng hợp, Thành phố Hồ Chí Minh
7. Tài liệu bồi dưỡng kiến thức lịch sử địa phương Thanh Hóa dành cho giáo viên THPT cuả Sở Giáo dục và Đào tạo Thanh Hóa
8. Tài liệu tập huấn Dạy học tích hợp liên môn, lĩnh vực khoa học xã hội năm 2015 của Bộ giáo dục và Đào tạo
9. Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2002), Phương pháp dạy học lịch .sử, NXB Đại học sư phạm
10. Một số hình ảnh, clip, bài hát khai thác từ mạng Internet.