Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức trong dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông

ọc ở hai bài 20 và 24. Cả hai bài cung cấp cho học sinh một khối lượng lớn kiến thức về các thành tựu văn hóa trên các lĩnh vực: Giáo dục, Văn học, Nghệ thuật, Khoa học- kỹ thuật, học sinh sẽ gặp kho khăn trong việc ghi nhớ các thành tựu văn hóa. Vậy nên trong phần này, giáo viên nên hướng dẫn cho học sinh lập bảng hệ thống hóa kiến thức nhằm giúp các em thống kê các thành tựu văn hóa một cách đầy đủ nhưng ngắn gọn, xúc tích. Cụ thể:
-Bảng thống kê các thành tựu văn hóa Việt Nam trong thời kỳ phong kiến từ thế kỷ X-XVIII.
Tên thành tựu
Giai đoạn từ thế kỷ X-XV
Giai đoạn từ thế kỷ XVI-XVIII
Giáo dục


Văn học


Nghệ thuật


Khoa học-kỹ thuật


Với bảng thống kê này, học sinh vừa nắm được kiến thức một cách hệ thống nhưng ngắn gọn, xúc tích, vừa so sánh được thành tựu văn hóa ở hai giai đoạn, qua đó thấy được sự phát triển đa dạng của văn hóa Việt Nam trong thopừi kỳ phong kiến. Điều đó sẽ góp phần giúp cho các em biết trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, có ý thức hơn trong việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa đó, nhất là trong thời kỳ hiện nay, khi xu thế hội nhập về văn hóa đang trở nên mạnh mẽ trên toàn cầu.
Ví dụ 3: Khi học Chương I: Việt Nam từ 1858 đến cuối thế kỷ XIX trong chương trình Lịch sử 11( cơ bản), học sinh phải học với khối lượng lớn về các cuộc khởi nghĩa của nhân dân ta chống Pháp từ 1858 đến cuối thế kỷ XIX ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Vì vậy các em sẽ không thể nhớ hết kiến thức một cách dàn trải trong suốt ba bài học.Đó là lý do giáo viên nên hướng dẫn cho học sinh lập bảng hệ thồng kiến thức theo trình tự thời gian về các cuộc khởi nghĩa nhằm giúp các em hệ thống một cách ngắn gọn, súc tích những kiến thức cơ bản cần nắm vững, tạo cơ sở để vận dụng trong quá trình làm bài thi đạt kết quả tốt.Cụ thể:
Bảng hệ thống kiến thức về phong trào kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta từ 1851-1884. 
Giai đoạn
Thời gian
Người lãnh đạo 
Diễn biến chính
Kết quả
1858-1862




1863-trước1873




1873-1884





2.3. Dạng bảng so sánh: Với dạng bảng so sánh, giáo viên có thể sử dụng bảng so sánh niên biểu thời gian, cũng có thể dùng bảng so sánh dạng sự kiện ,tư liệu. bảng so sánh sẽ giúp cho học sinh rút ra được những khác biệt hoặc tương đồng giữa các vấn đề, từ đó các em sẽ có được nhưũng nhận xét, đánh giá một cách chính xác, khoa học các vấn đề mà đề thi yêu cầu.
* Ví dụ 1: Khi dạy về các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm trong thời kỳ phong kiến từ thế kỷ X-XVIII, giáo viên có thể sử dụng bảng so sánh về những điểm khác nhau giữa cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với các cuộc kháng chiến thời Lý-Trần, hoặc so sánh sự khác nhau về nghệ thuật chỉ đạo chống giặc ngoại xâm của nhà nước trong hai cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý và chống Nguyên- Mông thời Trần.
 -Bảng 1: So sánh về những điểm khác nhau giữa cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với các cuộc kháng chiến thời Lý-Trần.
Nội dung
Khởi nghĩa Lam Sơn
Các cuộc kháng chiến thời Lý -Trần 
Hoàn cảnh lịch sử


Cách thức tiến hành


Cách thức kết thúc chiến tranh



- Bảng 2: So sánh sự khác nhau về nghệ thuật chỉ đạo chống giặc ngoại xâm của nhà nước trong hai cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý và chống Nguyên- Mông thời Trần.
Nội dung
Kháng chiến chống Tống 
Kháng chiến chống Mông- Nguyên
Hoàn cảnh lịch sử


Cách thức tiến hành


Cách thức kết thúc chiến tranh


* Ví dụ 2: Ở lớp 10( chương trình cơ bản) khi dạy Phần Lịch sử thế giới cận đại: Chương I- Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII. Ngoài việc hướng dẫn cho học sinh lập bảng thống kê về diễn biến của các cuộc chiến tranh, giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh lập bảng so sánh các cuộc cách mạng tư sản lớn về nhiệm vụ, lãnh đạo, động lực, hình thức,kết quả, tính chất.Cụ thể:
Nội dung
Cách mạng tư sản Anh
Chiến tranh giành độc lập Bắc Mỹ
Cách mạng tư sản Pháp
Nhiệm vụ



Lãnh đạo



Động lực



Hình thức



Kết quả



Tính chất



* Ví dụ 3:: Khi học phần Lịch sử Việt Nam từ 1858-1918 trong chương trình Lịch sử 11( cơ bản), giáo viên nên hướng dẫn học sinh lập bảng so sánh giữa phong trào Cần Vương chống Pháp với Phong tràoyêu nước đầu thế kỷ XX. Với bảng so sánh này sẽ giúp cho học sinh rút ra được sự khác nhau giữa tính chất của phong trào Cần Vương với Phong trào yêu nước, từ đó có những nhận xét, dánh giá đúng đắn về phong trào kháng chiến chống Pháp từ giữa thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX.
Nội dung so sánh
Phong trào Cần Vương
Phong trào yêu nước
Lãnh đạo


Mục tiêu


Lực lượng tham gia


Hình thức đấu tranh


Kết quả, ý nghĩa


Nghuyên nhân thất bại



3.Vận dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức trong kiểm tra, đánh giá học sinh.
- Trong năm học 2015-2016, tôi được phân công giảng dạy lịch sử ở các khối lớp 10 và lớp 11, do vậy trong quá trình giảng dạy tôi đã vận dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so sánh ở hầu hết các bài có nội dung phù hợp. Kết quả cho thấy học sinh đã chủ động hơn trong việc tìm hiểu kiến thức, các em trao đổi, tranh luận tích cực, làm cho giờ học trở nên sổi nổi, có hiệu quả hơn.
-Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh có ý nghĩa quan trọng đối với dạy- học lịch sử ở trường phổ thông. Việc đổi mới quá trình kiểm tra, đánh giá là rất cần thiết và có tác động lớn, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn. Kết quả đạt được mức độ như thế nào phụ thuộc vào sự vận dụng linh hoạt của giáo viên trong việc lựa chọn nội dung, hình thức và phương pháp kiểm tra. Tuy nhiên, việc kiểm tra đánh giá cũng phải phát huy tư duy và sáng tạo cho học sinh. Vì vậy, căn cứ vào phương châm “ học đi đôi với hành”, tôi đã vận dụng kỹ năng lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so sánh trong việc kiểm tra đánh giá học sinh.Việc vận dụng kỹ năng lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so sánh trong việc kiểm tra đánh giá học sinh cũng phát huy tính tích cực và hứng thú của các em trong học tập bộ môn, đồng thời sẽ giúp các em bắt nhịp với việc đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá hiện nay trong môn lịch sử ( đặc biệt là trong các kỳ thi chọn học sinh giỏi cấp tỉnh môn lịch sử do sở GD-ĐT Thanh hóa tổ chức, trong đề thi có năm câu hỏi thì trong đó có tới hai câu về vận dụng kỹ năng lập bảng hệ thống kiến thức, so sánh).
Một số ví dụ về việc vận dụng kỹ năng lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so sánh trong kiểm tra,đánh giá học sinh.
*Ví dụ 1: Lập bảng thống kê các thành tựu văn hóa của Việt Nam trong thời kỳ phong kiến từ thế kỷ X-XV. Qua đó hãy rút ra nhận xét về sự phát triển của văn hóa ở giai đoạn này?
*Ví dụ 2: Lập bảng thống kê các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của dân tộc ta từ thế kỷ X-XVIII( theo các tiêu chí: Tên cuộc kháng chiến, thời gian, người lãnh đạo, trận quyết chiến chiến lược, kết quả, ý nghĩa.)
*Ví dụ 3: Lập bảng so sánh các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII.( theo các tiêu chí: Hình thức, nhiệm vụ, lãnh đạo, động lực, tính chất). Qua đó em có nhận xét gì về các cuộc cách mạng tư sản trên?
*Ví dụ 4:Lập bảng hệ thống kiến thức về phong trào kháng chiến chống pháp của nhân dân ta từ năm 1858 đến năm 1884 theo nội dung sau: Thời gian, diễn biến chính, lãnh đạo? Qua bảng thống kê trên, em hãy chứng minh câu nói của nguyễn Trung Trực" Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây".
*Ví dụ 5:So sánh sự khác nhau trong chủ trương và biện pháp cứu nước của Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh theo yêu cầu sau: Chủ trương cứu nước, mục tiêu, phương pháp đấu tranh, hình thức hoạt động, các hoạt động tiêu biểu.
* Ví dụ 6: So sánh phong trào yêu nước đầu thế kỷ XX với phong trào Cần Vương chống Pháp theo yêu cầu sau: bối cảnh lịch sử, mục tieu đấu tranh, hình thức đấu tranh, lực lượng tham gia, kết quả, ý nghĩa.Qua bảng so sánh trên, theo em phong trào yêu nước đầu thế kỷ XX tiến bộ hơn phong trào Cần Vương ở những điểm nào?
III.Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm:
1.Kết quả đối chứng chất lượng bộ môn khi áp dụng SKKN:
* Tôi đã tiến hành áp dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so sánh trong giảng dạy ở hai khối lớp 10 và 11. Cụ thể:
- Khối lớp 11: Tôi đã tiến hành áp dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so sánh ở các lớp: 11A, 11C,. Các lớp 11B, 11H tôi không sử dụng phương pháp trên mà sử dụng phương pháp truyền thống là giáo viên chỉ cung cấp kíên thức cơ bản thông qua việc thầy đọc trò chép, sau đó về nhà học thuộc.
- Khối lớp 10:Tôi đã tiến hành áp dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so sánh ở lớp 10A, Lớp 10E tôi không sử dụng phương pháp trên mà sử dụng phương pháp truyền thống là giáo viên chỉ cung cấp kíên thức cơ bản thông qua việc thầy đọc trò chép, sau đó về nhà học thuộc.
* Kết quả cụ thể:
- Khối 11:
Năm học 

Lớp
Sĩ số
( HS)
Xếp loại học tập của học sinh(%)

Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém

2017-2018
11A
50
20
66
14
0
0
11C
40
25
63
12
0
0
11B
45
4
57
35
4
0
11D
50
8
50
37
5
0
- Khối 10:
Năm học 

Lớp
Sĩ số
( HS)
Xếp loại học tập của học sinh(%)

Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém

2017-2018
10A

45
23
65
12
0
0
10E

47
9
54
34
3
0

2.Kết quả đối chứng chất lượng kiểm tra, đánh giá khi áp dụng SKKN:
-Khối 11:
Năm học 

Lớp
Sĩ số
( HS)
Xếp loại kết quả bài thi(%)

Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém

2017-2018
11A
50
17
68
15
0
0
11C
40
20
70
10
0
0
11B
45
3
58
34
5
0
11D
50
7
51
36
6
0

- Khối 10:
Năm học 

Lớp
Sĩ số
( HS)
Xếp loại học tập của học sinh(%)

Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém

2017-2018
10A

45
20
67
13
0
0
10E

47
7
56
33
4
0

*Như vậy qua kết quả khảo sát đối chứng trên ta thấy: 
- Chất lượng học tập môn lịch ở những lớp tôi áp dụng đề tài SKKN được nâng lên rõ rệt, tỷ lệ học sinh khá giỏi đạt chỉ tiêu đề ra của tổ bộ môn cũng như chỉ tiêu chung của nhà trường.Còn đối với những lớp tôi chưa áp dụng đề tài SKKN thì kết quả chưa đáp ứng được yêu cầu của nhà trường.
- Kết quả kiểm tra đánh giá cũng đã cho thấy rõ tác dụng thực tiễn của đề tài.Đối với những lớp giáo viên áp dụng đề tài SKKN, học sinh đã biết vận dụng kiến thức, kỹ năng vào làm bài thi để đạt kết quả cao nhất có thể. Mặt khác, còn giúp các em vận dụng tốt kiến thức vào cuộc sống và tạo cho các em kỹ năng sống cần thiết trong thời đại hội nhập.
3.Một số bài học kinh nghiệm rút ra từ việc vận dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông:
-Sử dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức đem lại hiệu quả rõ rệt trong dạy -học,đảm bảo cả yêu cầu giáo dưỡng, giáo dục, và phát triển.Phương pháp đó không chỉ áp dụng với học sinh học đại trà, mà còn thực sự cần thiết cho việc ôn thi đại học, bồi dưỡng học sinh giỏi.Đây thực sự là phương pháp cần thiết nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo, tích cực của học sinh.
- Trong chương trình lịch sử ở cấp trung học phổ thông, hầu như bài nào cũng có nội dung để vận dụng phương pháp lập bảng,tuy nhiên giáo viên nên chú ý vận dụng một cách linh hoạt các hình thức: như tiến hành trên lớp, giao bài tập về nhà, soạn bài trước khi đến lớp...Hình thức tổ chức lập bảng phải phong phú, đa dạng, tránh đơn điệu gây nhàm chán đối với học sinh.
4. Khả năng ứng dụng của SKKN.
- Có khả năng ứng dụng cao trong dạy học chuyên môn, cũng như trong ôn luyện thi đại học bồi dưỡng học sinh giỏi các cấp.
- Không tốn kém tiền của đối với giáo viên và học sinh, dễ ứng dụng trong dạy- học.
C. PHẦN KÊT LUÂN.
1. Kết luận.
Trong học tập lịch sử , học sinh không thể " trực quan sinh động" đựơc các sự kiện hiện tượng lịch sử. Chúng ta cũng không thể tái hiện lại các sự kiện trong phòng thí nghiệm được, dù cho khoa học kỹ thuật phát triển như hiện nay thì cũng chỉ dựng lại được một phần cuả sự kiện, hiện tượng( như phim ảnh...). Vì vậy,trong quá trình dạy học lịch sử, người giáo viên phải xét các hiện tượng, sự kiện với mọi tính chất cụ thể, chính xác của chúng trong tiến trình phát triển. Mặt khác, phải đặt các sự kiện , hiện tượng trong hình thức tổng quát của các mối liên hệ, nhằm vạch ra quy luật, khuynh hướng chung trong sự vận động của chúng.Việc sử dụng phương pháp lập bảng hệ thống kiến thức là một trong những nhân tố quan trọng giúp giáo viên thực hiện tốt yêu cầu đó.
 Thực tiễn dạy học lịch sử ở trường phổ thông đã khẳng định rõ vai trò của của việc sử dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức đối với hiệu quả bài học. Thông qua các hoạt động cuả giáo viên sẽ tạo được hứng thú cho học sinh. Trên cơ sở đó, giáo viên góp phần giáo dục đạo đức, bồi dưỡng năng lực, hoạt động độc lập, sáng tạo của học sinh.Tuy nhiên,để sử dụng có hiệu quả phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, đòi hỏi giáo viên phải thực sự có tâm huyết, chịu tìm tòi, nghiên cứu sách tham khảo, phải nắm vững kiến thức cơ bản trong sách giáo khoa, từ đó tổng hợp, hệ thống kiến thức lại một cách khái quát, khoa học và đầy đủ để học sinh dễ nhớ và dễ học.Khi học sinh có hứng thú trong giờ học, chủ động tìm tòi, nghiên cứu về lịch sử, sẽ giúp các em có được những kiến thức về lịch sử dân tộc và thế giới, điều đó góp phần tích cực trong việc giáo dục tình cảm, nhân cách đạo đức, giáo dục tinh thần yêu nước, tự hòa dân tộc cho các em. 
Với ý nghĩa vô cùng quan trọng của việc vận dụng phưong pháp hệ thống hóa kiến thức trong qúa trình dạy- học lịch sử ở trường phổ thông, tôi đã áp dụng phương pháp này trong quá trình dạy học của mình trong những năm qua và thấy rõ được hiệu quả của nó.Vậy nên, qua thực tiễn của nhiều năm giảng dạy, tôi xin được trình bày một số kinh nghiệm trong việc vận dụng phương pháp trên trong dạy- học lịch sử ở trường phổ thông. Tuy nhiên, nghiên cứu đề tài với trình độ và kinh nghiệm bản thân có hạn, do đó không tránh khỏi những thiếu xót nhất định, vì vậy tôi rất mong nhận được sự góp ý của các đồng nghiệp để tôi tiếp tục hoàn thiện đề tài trong những năm học tiếp theo.
2.Những kiến nghị,đề xuất:
* Đề xuất với các cơ quan quản lý giáo dục:
- Tiến hành đổi mới sâu rộng hơn nữa về phương pháp dạy học, nhất là đối với các môn học xã hội.
- Đánh giá tổng thể lại toàn bộ chương trình sách giáo khoa lịch sử ở cấp phổ thông để có được bộ sách giáo khoa phù hợp vớí trình độ của học sinh và công cuộc đổi mới của đát nước.
*Đề xuất với Ban giám hiệu nhà trường: 
Phổ biến các sáng kiến kinh nghiệm về phương pháp dạy- học để giáo viên trao đổi, học tập kinh nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng dạy học của nhà trường.
 Thanh hóa: ngày tháng năm 
 Tôi xin cam đoan đây là SKKN do tôi viết, không sao chép nội dung của người khac. 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO
 1. Nguyễn Thị Côi, Trịnh Tùng, Lại Đức Thụ, Trần Đức Minh: Rèn luyện kỹ năng nghiệp vụ sư phạm môn Lịch sử. Trường ĐHSP Hà Nội I. Năm 1995.
 2. Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị: Phương pháp giảng dạy lịch sử ở trường phổ thông.NXB Giáo dục.HN 1996.
 3. Bộ tài liệu Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kỹ năng Trung học phổ thông môn lịch sử của Bộ giáo dục và đào tạo xuất bản năm 2009.( NXB Giáo dục Việt Nam)
4. Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THPT, NXB Giáo dục 2007
5. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên giáo viên THPT chu kỳ III( 2004-2007),NXB ĐẠi học sư phạm.
6.Phan Ngọc Liên, Trịnh Tùng,Nguyễn Thị Côi: Phương pháp dạy học lịch sử. NXB ĐHSP Hà Nội, 2002.