SKKN Hình thành kĩ năng sử dụng bản đồ, lược đồ vào dạy học phần lịch sử Việt Nam lớp 7

 của ta đồng loạt tấn côngGiáo viên có thể đặt câu hỏi: Bị tấn công bất ngờ, mãnh liệt, thuyền chiến quân Xiêm như thế nào?...
	- Để sử dụng bản đồ, giáo viên không chỉ nắm được những nguyên tắc cơ bản mà quan trọng hơn nữa là phải nắm vững nội dung chứa đựng trong bản đồ để cung cấp thêm nguồn kiến thức cho học sinh một cách xúc tích, gợi nhiều hình ảnh hấp dẫn	
2.3.5.7. Bảo quản bản đồ, lược đồ: 
Việc bảo quản bản đồ, lược đồ cũng là một trong những nội dung quan trọng của quá trình hình thành kĩ năng sử dụng bản đồ cho học sinh. Khi chúng ta làm tốt việc làm này cũng góp phần giáo dục học sinh ý thức tốt về giá trị của bản đồ, lược đồ và đồ dùng dạy học nói chung cho việc dạy và học; Đồng thời giáo dục ý thức bảo vệ cơ sở vật chất, thiết bị của nhà trường ở mỗi học sinh. Rất nhiều giáo viên coi nhẹ việc làm này, khi sử dụng xong đã không cuốn, cất vào phòng thiết bị cẩn thận, mà dựng vào đâu đó, như phòng bảo về, văn phòngĐây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc thiếu, mất bản đồ, lược đồ trong phòng thiết bị của nhà trường.
2.3.5.8. Hướng dẫn học sinh quy trình vẽ bản đồ, lược đồ lịch sử:
	Ngoài việc hướng dẫn học sinh khai thác đúng phương pháp và hiệu quả của bản đồ, lược đồ trong giờ học lịch sử, thì giáo viên cũng cần hướng dẫn học sinh cách vẽ bản đồ, lược đồ. Đây là một trong những phương pháp quan trọng giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về bản đồ, lược đồ. Từ đó, góp phần nâng cao hiệu quả của việc khai thác và sử dụng bản đồ, lược đồ trong giờ học lịch sử nói chung, phần lịch sử Việt Nam lớp 7 nói riêng. Ngoài ra, việc vẽ bản đồ, lược đồ còn có tác dụng khắc phục được tình trạng thiếu đồ dùng trực quan, thiếu bản đồ, lược đồ khi dạy học lịch sử. Mặt khác, còn góp phần nâng cao tính tự giác, tinh thần lao động sáng tạo, sự tỉ mỉ, kiên nhẫn, chịu khó ở học sinh.
	Các bước vẽ bản đồ, lược đồ:
Bước 1: Can bản đồ trên hình ảnh cần vẽ và can phóng to theo tỉ lệ phóng to theo cỡ giấy yêu cầu.
Bước 2: Dùng bút chì xác định các vị trí địa danh thường là hình chấm tròn, điền tên các địa danh.
Bước 3: Phác họa các đường ranh giới như biên giới, khu vực, sông, núi, ao hồ, các mũi tên(đây là yêu cầu phức tạp đối với người vẽ, tuy nhiên cần sử dụng phương pháp phác mảng - như môn Mĩ thuật hướng dẫn)
Bước 4: Kiểm tra các dữ liệu cần thể hiện trên đó.
Bước 5: Hoàn chỉnh và tô màu.
Bước 6: Lập bảng chú giải và ghi tên bản đồ, hoặc lược dồ.
	Sau đây tôi xin trình bày một giáo án thực nghiệm:
Tiết 51 - Bài 25:
PHONG TRÀO TÂY SƠN (tiếp theo)
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC:
1. Kiến thức:
- Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong ngày càng suy yếu, mục nát. Nông dân và các tầng lớp bị trị sục sôi oán giận. Khởi nghĩa Tây Sơn bùng nổ trong bối cảnh đó.
- Nắm được những thành tựu to lớn của cuộc khởi nghĩa Tây Sơn qua diễn biến của phong trào.
2. Tư tưởng:
	Bồi dưỡng ý thức căm ghét bọn bóc lột, ý thức về truyền thống đấu tranh chống cường quyền của nông dân thời phong kiến.
	Lòng yêu nước, tự cường dân tộc, căm thù bọn ngoại xâm và những kẻ chia cắt đất nước.
3. Kĩ năng:
	Dựa theo lược đồ trong SGK, xác định những địa danh đã diễn ra các chiến thắng của nghĩa quân Tây Sơn (1771 - 1789)(đối chiếu với vị trí địa danh hiện nay).
	Kĩ năng quan sát và nhận xét về các sự kiện lịch sử đã diễn ra qua các lược đồ trong SGK.
II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU:
1. Lược đồ Tây sơn khởi nghĩa chống các thế lực phong kiến và chống quân xâm lược nước ngoài.
2. Lược đồ chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút.
III. TIẾN TRÌNH DẠY - HỌC:
1. Ổn định:
2. Bài cũ: 
3. Giới thiệu và dạy bài mới:
	Sau khi dựng cờ khởi nghĩa, nghĩa quân Tây Sơn đã nhận được sự ủng hộ của mọi tầng lớp nhân dân, lần lượt lật đổ các tập đoàn phong kiến Nguyễn, Trịnh, Lê và đánh tan các cuộc xâm lược của quân Xiêm, Thanh. Cụ thể, các em sẽ được tìm hiểu trong tiết 51 - Bài 25: Phong trào Tây Sơn
Hoạt động của giáo viên – học sinh
Nội dung ghi bảng

Hoạt động 1:
? Mùa thu năm 1773, nghĩa quân Tây Sơn đã thu được thắng lợi ntn?
GV: (HS trả lời đúng). GV treo lược đồ “Tây Sơn khởi nghĩa chống các thế lực phong kiến và chống quân xâm lược nước ngoài” vào góc trái của bảng đen; GV đứng chếch về một bên, dùng que chỉ giới thiệu tên lược đồ và bảng chú giải, sau đó yêu cầu HS nhắc lại nội dung bạn vừa trả lời, (HS vừa nhắc lại GV vừa kết hợp với chỉ trên lược đồ):
- Tháng 9 năm 1773, hạ phủ thành Quy Nhơn.
- Chỉ trong vòng một năm (1773-1774), nghĩa quân Tây Sơn đã kiểm soát một vùng rộng lớn từ Quảng Nam ở phía bắc đến Bình Thuận ở phía nam.
=> Như vậy, nhờ có lược đồ HS mới có thể trực tiếp quan sát được vị trí, phạm vi kiểm soát của nghĩa quân một cách trực quan, dễ hiểu và dễ nhớ.
? Biết tin Tây Sơn nổi dậy, chúa Trịnh ở Đàng Ngoài đã có hành động gì?
HS trả lời, GV chỉ trên lược đồ.
?Nghĩa quân Tây Sơn ở vào tình thế ntn? HS trả lời - GV chỉ trên lược đồ.
? Tại sao, Nguyễn Nhạc phải hòa với quân Trịnh?
? Từ năm 1776-1783, nghĩa quân Tây Sơn mấy lần đánh vào Gia Định? Kết quả? HS trả lời - GV chỉ trên lược đồ.
Hoạt động 2:
? Sau nhiều lần thất bại, Nguyễn Ánh đã làm gì? (Cầu cứu vua Xiêm)
? Âm mưu và hành động của quân Xiêm khi vào nước ta?
HS trả lời
GV bổ sung, kết luận
? Trước tình hình đó, Nguyễn Huệ đã làm gì?
(Tháng 1.1785 kéo quân vào Gia Định, đóng đại bản doanh ở Mĩ Tho, chọn khúc sông Tiền từ Rạch Gầm đến Xoài Mút ( Châu Thành -Tiền Giang) làm trận quyết chiến với giặc).
? Vì sao Nguyễn Huệ lại chọn khúc sông này?
( HS trả lời: Đoạn sông từ Rạch Gầm đến Xoài Mút dài khoảng 6 km, rộng hơn 1 km, có chỗ gần 2 km. Hai bên bờ sông cây cối rậm rạp, giữa dòng có cù lao Thới Sơn. Địa hình thuận lợi cho việc đặt phục binh).
 Như vậy, sau khi HS trả lời đúng, GV treo lược đồ chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút lên góc bên trái của bảng đen, giới thiệu tên lược đồ và bảng chú giải. GV yêu cầu một HS khác trả lời lại nội dung và kết hợp với việc chỉ lược đố của GV (Làm như vậy HS rất dễ hình dung ra lý do Nguyễn Huệ chọn khúc sông Tiền từ Rạch Gầm đến Xoài Mút. Sử dụng xong GV thu lại ngay, tránh gây mất tập trung của HS ).
- GV yêu cầu HS đọc phần diễn biến.
- HS đọc xong, GV yêu cầu các em chú ý lên bảng. 
(GV treo lại lược đồ chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút lên góc bảng – GV đứng nghiêng chếch so với lược đồ; dùng que chỉ giới thiệu lại tên lược đồ; bảng chú giải; rồi tường thuật lại diễn biến. Vừa tường thuật GV vừa hỏi để thu hút sự chú ý của HS, cụ thể như sau):
- Bố trí xong trận địa, mờ sáng ngày 19/1/1785, Nguyễn Huệ dùng mưu nhử quân địch vào trận địa mai phục. Thủy binh ta từ Rạch Gầm, Xoài Mút và cù lao Thới Sơn đồng loạt xông thẳng vào đội hình đang xuôi theo dòng nước.
GV hỏi: Bị tấn công bất ngờ và mãnh liệt quân Xiêm ntn?
HS trả lời (GV kết hợp với việc chỉ lược đồ):
- Bị tấn công bất ngờ và mãnh liệt, chiến thuyền quân Xiêm bị đánh tan tác hoặc bị đốt cháy. Binh lính Xiêm bị tiêu diệt gần hết, chỉ còn vài nghìn tên sống sót theo đường bộ chạy về nước. Nguyễn Ánh thoát chết sang Xiêm lưu vong.
GV yêu cầu một học sinh khá lên tường thuật lại.
? Nêu kết quả trận Rạch Gầm – Xoài mút? 
? Hãy rút ra ý nghĩa chiến thắng trận Rạch Gầm – Xoài Mút?
Gv bổ sung, kết luận
II. TÂY SƠN LẬT ĐỔ CHÍNH QUYỀN HỌ NGUYỄN VÀ ĐÁNH TAN QUÂN XÂM LƯỢC XIÊM:
1.Lật đổ chính quyền họ Nguyễn:
- Từ năm 1776-1783, nghĩa quân Tây Sơn đã bốn lần đánh vào Gia Định.
- Trong lần tiến quân năm 1777, Tây Sơn bắt được chúa Nguyễn, chỉ còn Nguyễn Ánh chạy thoát. Chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong bị lật đổ.
2. Chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút (1785):
* Nguyên nhân: 
- Năm 1784, 5 vạn quân Xiêm kéo vào xâm lược nước ta
- Giặc hung bạo, độc ác, cướp của, giết người
=> Nhân dân ta rất căm thù, tìm cách chống trả.
* Diễn biến:
* Kết quả: Trận Rạch Gầm – Xoài mút thắng lợi vẻ vang
* Ý nghĩa: 
- Là một trong những trận thủy chiến lớn nhất và lừng lẫy nhất trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc 
- Đập tan âm mưu xâm lược của bọn phong kiến Xiêm, bảo vệ nền độc lập dân tộc và toàn vẹn lãnh thổ.
IV. CỦNG CỐ BÀI:
	? Em hãy tường thuật trên lược đồ chiến thắng trận Rạch Gầm – Xoài Mút?
V. BÀI TẬP: 
 GV hướng dẫn học sinh làm bài tập .
2.4. Hiệu quả của sáng kiến: 
2.4.1. Hiệu quả:	
Sau một thời gian áp dụng sáng kiến, năm học 2015-2016 chất lượng học tập của học sinh, cũng như kĩ năng tường thuật bản đồ, lược đồ của học sinh khối 7 đã được nâng lên rõ rệt. Học sinh nhớ lâu, hiểu sâu kiến thức và có biểu tượng chính xác về sự kiện, hiện tượng lịch sử. Hầu hết các em đều hứng thú, yêu thích học môn Lịch Sử. 
a. Kết quả năm học 2015-2016 cụ thể như sau:
Lớp
Tổng số
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
7A
40
14
35.0
15
37.5
11
27.5
0
0
0
0
7B
38
4
10.5
12
31.6
19
50.0
3
7.9
0
0
Tổng
78
18
23.1
27
34.6
30
38.5
3
3.8
0
0

Bảng 2: Kết qủa năm học 2015-2016
b. Kết quả học kì I năm học 2016-2017 - Theo mô hình “Trường học mới” cụ thể như sau:
Lớp
Tổng số
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Có nội dung chưa hoàn thành
SL
%
SL
%
SL
%
7A
40
25
62.5
14
35.0
01
2.5
7B
41
20
48.8
19
46.3
02
4.9
Tổng
78
45
55.6
33
43.2
03
3.7

Bảng 3: Kết qủa học kì I năm học 2016-2017
c. Kết quả mũi nhọn năm học 2016-2017: 
- Có 5/5 HS đạt giải cấp huyện, trong đó: 1 em đạt giải nhất , 2 em đạt giải nhì, 2 em đạt giải 3 
- 01 HS đạt giải cấp Tỉnh.
Đối chiếu bảng 1 với bảng 2 và 3, cho thấy việc áp dụng sáng kiến vào giảng dạy, kết quả năm học 2015-2016, 2016 -2017 có sự thay đổi rõ rệt: số lượng học sinh khá, giỏi tăng nhanh (năm học 2014- 2015, có 6 học sinh giỏi chiếm 7,5%, 18 học sinh khá chiếm 22.5%; đến năm học 2015-2016 là 18 học sinh giỏi chiếm 23,1%, 27 học sinh khá chiếm 34,6%); Số học sinh kém từ 03 em - chiếm 3.8% xuống % học sinh kém, học sinh yếu từ 23 em - chiếm 28.8% xuống còn 03 em chiếm 3.8%. Học kì I – năm 2016-2017, có 45 em “hoàn thành tốt”, 33 em “hoàn thành”, 03 em “có nội dung chưa hoàn thành”. Điều đó chứng tỏ việc sử dụng bản đồ, lược đồ vào dạy học lịch sử là yêu cầu rất quan trọng, không thể thiếu đối với người giáo viên dạy Lịch sử. Chất lượng bộ môn được nâng cao rõ rệt, nhất là bộ môn Lịch sử 7 - phần lịch sử Việt Nam. . Đồng thời, mang lại sự hứng thú và lòng say mê học lịch sử của các em. 
2.4.2. Bài học kinh nghiệm:
	Từ kết quả nêu trên, tôi đã rút ra một số kinh nghiệm sử dụng bản đồ lịch sử để đạt được hiệu quả như sau:
	- Trước khi lên lớp, cần soạn bài chu đáo, nắm rõ mục tiêu, kiến thức nội dung bài học.
- Chuẩn bị đầy đủ đồ dùng dạy học trước khi lên lớp. Đối với những mục cần sử dụng bản đồ, lược đồ cần xác định thời điểm thích hợp để treo bản đồ, lược đồ. Tuyệt đối không treo lược đồ, bản đồ tùy tiện như: treo khi không sử dụng, hoặc sử dụng xong không cuốn cất, sẽ làm phân tán sự chú ý của học sinh.
- Bản đồ thường được dùng để tường thuật diễn biến, bên cạnh đó chúng ta cũng có thể dùng khi kiểm tra bài cũ, các tiết làm bài tập
- Khi tường thuật, giáo viên cần sử dụng những từ ngữ giàu hình ảnh để miêu tả, nhận xét, nêu cảm xúcĐiều đó, không chỉ tạo cho học sinh biểu tượng sâu sắc về sự kiện mà còn giúp cho các em phát triển ngôn ngữ.
- Dù dạy học theo cách truyền thống hay hiện đại thì việc sử dụng bản đồ, lược đồ vào dạy lịch sử vẫn luôn cần thiết và không thể thiếu đối với giáo viên và học sinh. Trong năm học 2016- 2017, trường THCS Nga An là trường duy nhất trong huyện đang thí điểm mô hình “Trường học mới”, bản thân cũng đã mạnh dạn áp dụng đề tài vào giảng dạy môn Khoa học xã hội lớp 7. Kết quả, cho thấy các em học sinh cũng rất hào hứng, tích cực và chủ động trong việc tiếp thu kiến thức thông qua hệ thống bản đồ, lược đồ mà giáo viên cung cấp cùng với việc khai thác tài liệu “Hướng dẫn học” của học sinh. 
3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ:
3.1. Kết luận :
	Việc sử dụng và khai thác bản đồ, lược đồ là một khâu không thể thiếu trong dạy học lịch sử nhất là ở các bài có kênh hình trong SGK. Hầu hết, các kênh hình này đều chứa đựng lượng thông tin lịch sử cơ bản, yêu cầu giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác thông qua hệ thống câu hỏi gợi mở cho học sinh dựa vào kênh chữ để trả lời. Từ đó, giáo viên tổng kết cho học sinh ghi nhớ. Lược đồ, bản đồ là một loại đồ dùng trực quan quy ước buộc giáo viên lên lớp phải nắm được yêu cầu sử dụng và tuân theo trình tự khai thác nhất định, tránh thực hiện qua loa, đại khái, chiếu lệ, làm mất thời gian, giảm tác dụng của kênh hình. Việc sử dụng và khai thác bản đồ, lược đồ vào dạy học lịch sử một cách nghiêm túc và nhuần nhuyễn là một trong những phương pháp đặc thù đặc trưng của bộ môn Lịch sử. Vậy nên, việc áp dụng đề tài vào giảng dạy lịch sử tại trường THCS Nga An, trong vài năm học qua đã chứng minh tính đúng đắn, thiết thực, sự cần thiết và hiệu quả của đề tài mà bản thân đã áp dụng.
3.2. Kiến nghị:
	Từ những điều nói trên, tôi xin đề xuất một số ý kiến như sau:
- Phòng Giáo dục và Đào tạo Nga Sơn, nên tổ chức thường xuyên các buổi chuyên đề, ngoại khóa, thao giảng cụm chuyên môn để trao đổi kinh nghiệm về việc sử dụng đồ dùng dạy học, nhất là bản đồ, lược đồ vào dạy học lịch sử nói chung, bộ môn lịch sử lớp 7 - phần lịch sử Việt Nam nói riêng.
- Nhà trường nên thường xuyên mua bổ sung những bản đồ, lược đồ đã hư hỏng, hoặc bị mất. Cán bộ quản lý thiết bị nên tích cực hơn trong việc chuẩn bị đồ dùng dạy học cho giáo viên khi lên lớp. 
- Về phía giáo viên khi lên lớp phải sử dụng bản đồ, lược đồ; những bản đồ, lược đồ đã hư hỏng hoặc bị mất cần vẽ lại và làm mới, nhất thiết không dạy chay, học chay, hoặc dùng bản đồ, lược đồ đã hư hỏng, nhàu nát.
- Trong khi sử dụng bản đồ, lược đồ phải tuân thủ các nguyên tắc.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Nga sơn, ngày 10 tháng 4 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh nghiệm của mình viết, không sao chép nội dung của người khác. 
 Người thực hiện 
 Nguyễn Thị Phượng
TÀI LIỆU THAM KHẢO
SGK Lịch sử lớp 7, SGV Lịch sử lớp 7, Tài liệu hướng dẫn học - Môn KHXH lớp 7
Luật Giáo dục năm 2005.
Phương pháp luận sử học - NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
Từ điển Thuật ngữ Lịch sử phổ thông - NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
Phương pháp dạy học Lịch sử - NXB Giáo dục.
DANH MỤC CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG KHOA HỌC CẤP HUYỆN, CẤP TỈNH XẾP LOẠI
	Họ vá tên: Nguyễn Thị Phượng 
	Chức vụ: Giáo viên
	Đơn vị: Trường THCS Nga An –Nga Sơn Thanh Hóa
TT
Tên đề tài
Cấp đánh giá
Kết quả xếp loại 
Năm học

Hoạt động ngoại khóa trong giờ dạy môn Lịch sử ở trường THCS
Huyện
A
2006-2007

Hoạt động ngoại khóa trong giờ dạy môn Lịch sử ở trường THCS
Tỉnh
C
2006-2007

Đổi mới kiểm tra, đánh giá góp phần thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường THCS.
Huyện
C
2008-2009

Chức năng giáo dục của bộ môn Lịch sử ở trường THCS 
Huyện
C
2009-2010

Hình thành kĩ năng, phương pháp sử dụng bản đồ, lược đồ vào dạy phần Lịch sử Việt Nam lớp 7.
Huyện
C
2012-2013

Sử dụng kiến thức liên môn vào giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng môn Lịch sử lớp 9 ở trường THCS 
Huyện
B
2013-2014

Sử dụng kiến thức liên môn vào giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng môn Lịch sử lớp 9 ở trường THCS
Huyện
A
2014-2015

Hình thành kĩ năng, phương pháp sử dụng bản đồ, lược đồ vào dạy phần Lịch sử Việt Nam lớp 7.
Huyện
B
2015-2016