SKKN Một số biện pháp kích thích hứng thú học tập môn lịch sử của học sinh trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt thông qua hoạt động khởi động

GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG BỘ MÔN LỊCH SỬ “MỘT SỐ BIỆN PHÁP KÍCH THÍCH HỨNG THÚ HỌC TẬP MÔN LỊCH SỬ CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THPT CHUYÊN HUỲNH MẪN ĐẠT THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG”
Tình trạng đã biết:
Một trong những yêu cầu bắt buộc để nâng cao chất lượng chất lượng bộ môn Lịch sử trong giai đoạn hiện nay là vấn đề đổi mới phương pháp dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu giáo dục. Trong chương trình giáo dục phổ thông ở nước ta đang thực hiện từng bước chuyển từ giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học và năm học 2022-2023 là năm học đầu tiên cả nước áp dụng chương trình giáo dục phổ thông 2018 cho học sinh trung học phổ thông. Là giáo viên trực tiếp tham gia giảng dạy bộ môn Lịch sử tại trường THPT chuyên Huỳnh Mẫn Đạt, từ thực tế giảng dạy của bản thân cũng như các đồng nghiệp, tôi nhận thấy rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ động và phát triển các năng lực của học sinh là một vấn đề mà người giáo viên vẫn còn nhiều trăn trở và cần thêm thời gian để nghiên cứu. Để có giờ dạy Lịch sử tốt theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học, người giáo viên phải có sự đầu tư nhiều hơn trong việc thiết kế và tổ chức giờ dạy để có thể khơi dậy được sự tích cực, hứng thú, sáng tạo của học sinh. Hoạt động dạy - học Lịch sử không chỉ là hoạt động lĩnh hội kiến thức mà còn rèn luyện kĩ năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn; phát triển các năng lực chung và năng lực đặc thù của bộ môn. Những năng lực này được hình thành và phát triển không chỉ thông qua nội dung dạy học mà còn thông qua phương pháp và hình thức tổ chức dạy học mới theo 5 bước: khởi động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng, tìm tòi mở rộng. Mỗi hoạt động đều giữ vai trò quan trọng, nhưng để kích thích hứng thú học tập cho học sinh, giúp cho học sinh có tâm thế sẵn sàng tiếp nhận, khám phá kiến thức mới thì hoạt động khởi động giữ vai trò quan trọng. Trong thực tế giảng dạy, phần lớn giáo viên chủ yếu chú trọng đến việc đổi mới hoạt động hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng mà còn xem nhẹ hoạt động khởi động. Vì vậy, chưa kích thích được hứng thú học tập cho học sinh, dẫn đến việc tiếp nhận kiến thức trong hoạt động hình thành kiến thức tiếp theo chưa đem lại hiệu quả cao. Vậy làm thế nào để gây hứng thú học tập cho học sinh, nâng cao chất lượng bộ môn nói riêng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục nói chung. Qua quá trình giảng dạy, tìm tòi, nghiên cứu và thực hiện, tôi xin đề xuất giải pháp “Một số biện pháp kích thích hứng thú học tập môn lịch sử của học sinh trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt thông qua hoạt động khởi động” nhằm khơi gợi được sự sáng tạo, chủ động của học sinh trong tiếp cận kiến thức mới.
Nội dung biện pháp cần áp dụng:
- Mục tiêu của biện pháp: Tổ chức tốt hoạt động hoạt động khởi động ở mỗi bài học lịch sử sẽ giúp giáo viên và học sinh giải quyết được một số vấn đề:
Giúp cho học sinh chủ động, hào hứng tiếp nhận, kích hứng thú học tập từ đó tạo nền và tăng tính chủ động tìm tòi, khám phá cho học sinh trong các hoạt động hình thành kiến thức tiếp theo.
Giúp giáo viên luôn có ý thức tự làm mới mình, làm chủ nội dung, phương pháp, cách thức tổ chức dạy học để giúp học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo trong tiếp cận nội dung bài học; Ngoài ra, còn giúp giáo viên tránh được lối mòn trong tư duy truyền giảng một chiều; đồng thời qua đó, giúp học sinh định hướng tốt hơn trong việc tiếp cận bài học.
Giúp học sinh kết nối kiến thức cũ với kiến thức mới, tạo nền tảng cho việc thực hiện các nhiệm vụ học tập của bài học; có như vậy, vừa giúp học sinh ghi nhớ sâu hơn các kiến thức cũ, vừa giúp hình thành các kĩ năng, kĩ xảo cần thiết trong học tập và trong cuộc sống.
Giúp giáo viên và học sinh có cơ hội hiểu nhau hơn; phá tan sự lo lắng, e ngại ban đầu của học sinh đối với giáo viên, thu hút học sinh vào việc học chủ động, tích cực, tạo tâm thế tìm tòi và khám phá những nội dung kiến thức mới.
- Nội dung biện pháp:
Xác định những yêu cầu của hoạt động khởi động:
Hoạt động khởi động là một hoạt động mở đầu cho bài học, nếu khởi động tốt sẽ giúp cho học sinh có tâm thế tiếp cận bài học thoải mái, kích thích được hứng thú tìm tòi và nghiên cứu nội dung mới. Để hoạt động khởi động đạt được mục đích là kích thích hứng thú và góp phần đem lại hiệu quả cho bài học lịch sử, khi thực hiện, giáo viên cần đảm bảo một số yêu cầu sau:
Hoạt động khởi động phải gắn chặt với nội dung cơ bản của bài học để giúp định hướng tư duy học sinh vào nội dung chính ngay từ đầu, tránh bị phân tán vào các vấn đề lan man, không cần thiết, làm giảm hiệu quả bài học.
Hoạt động khởi động phải phù hợp với trình độ học sinh và điều kiện dạy học của nhà trường.
Khi tổ chức hoạt động khởi động, giáo viên phải chuyển giao nhiệm vụ rõ ràng, cụ thể; hình thức giao nhiệm vụ sinh động, hấp dẫn, kích thích được hứng thú nhận thức của học sinh; đảm bảo cho học sinh tiếp nhận và sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ.
Giáo viên cần lựa chọn các tình huống, những câu hỏi trọng tâm để giúp học sinh động não. Kết thúc hoạt động khởi động, cần bố trí thời gian để học sinh bày tỏ quan điểm cũng như sản phẩm hoạt động của mình. Đây là dịp để giáo viên đánh giá sự nỗ lực của các thành viên trong lớp. Qua đây, học sinh có hứng thú học tập, có động lực để thực hiện các nhiệm vụ tiếp theo.
Quy trình thiết kế các hoạt động khởi động
Khi tổ chức hoạt động khởi động, giáo viên cần thực hiện theo các bước cơ bản sau:
Bước 1: Xác định mục tiêu của hoạt động khởi động (kích thích hứng thú, sự tòm mò, tạo tâm thế bước vào bài học, khơi gợi tình huống có vấn đề để dẫn dắt vào nội dung học tập).
Bước 2: Xác định các phương pháp và kỹ thuật phối kết hợp.
Bước 3: Thiết kế xây dựng câu hỏi, hình thức tổ chức, phương tiện cần dụng, dự định cách thức chuyển giao nhiệm vụ học tập.
Bước 4: Vận dụng vào quá trình dạy học.
Bước 5: Đánh giá hiệu quả của việc tổ chức hoạt động khởi động (kiến thức, kỹ năng, thái độ - tâm thế, hứng khởi).
Bước 6: Rút kinh nghiệm, vận dụng với những hoạt động khởi động khác.
Một số biện pháp kích thích hứng thú học tập môn Lịch sử thông qua tổ chức hoạt động khởi động ở trường Trung học phổ thông:
Tổ chức hoạt động khởi động bằng trò chơi:
Việc tổ chức hoạt động khởi động bằng trò chơi có những thuận lợi: phát huy tính sáng tạo, hấp dẫn, gây hứng thú cho học sinh, giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức mới. Đồng thời, cũng giúp học sinh vận động khiến cho cơ thể tỉnh táo, giảm bớt những áp lực tâm lý do tiết học trước gây ra. Mục đích của việc tổ chức trò chơi là nhằm lôi cuốn học sinh tham gia vào các hoạt động giáo dục một cách tự nhiên và tăng cường tính trách nhiệm; hình thành cho học sinh tác phong nhanh nhẹn, phát huy tính sáng tạo cũng như tăng cường sự thân thiện, hòa đồng giữa các học sinh, tạo hứng thú, giảm bớt căng thẳng mệt mỏi trong quá trình học tập và giúp cho việc học tập trở nên nhẹ nhàng, sinh động, bớt khô khan, nhàm chán
Một số trò chơi quen thuộc có thể sử dụng trong hoạt động khởi động như “Ô chữ Lịch sử”, “Ai nhanh hơn”, “Lật mảnh ghép”,
Ví dụ: Trong chương trình lịch sử 11 ở Bài 8: Một số cuộc khởi nghĩa và chiến tranh giải phóng trong Lịch sử Việt Nam (từ thế kỉ III TCN đến cuối thế kỉ XIX) (tiết 2), khi học nội dung phần “Khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1427)”, tôi đã tổ chức cho học sinh khởi động bằng trò chơi “Ô chữ Lịch sử” với luật chơi là: Có 5 ô chữ, mỗi ô chữ được lật mở là một gợi ý đến nhân vật bí ẩn, hãy lật mở các ô chữ để tìm ra được nhân vật lịch sử bí ẩn và giải thích tại sao ô chữ đó lại có mối liên hệ với nhân vật bí ẩn đó.
1
2
3
4
5

	
H
Ậ
U
L
Ê


M
I
N
H
L
Ũ
N
G
N
H
A
I

L
A
M
S
Ơ
N

H
O
A
N
K
I
Ế
M

Câu 1 (có 5 chữ cái): Triệu đại phong kiến dài nhất trong lịch sử Việt Nam là triều đại nào? à Đáp án: Hậu Lê.
Câu 2 (có 4 chữ cái) “Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn,/ Vùi con đỏ xuống dưới hầm tại vạ.” Hai câu cáo trên trong tác phẩm “Bình Ngô Đại Cáo” của Nguyễn Trãi nói về tội ác của quân giặc nào? à Đáp án: Minh.
Câu 3 (có 8 chữ cái): Năm 1426, một hội thề gồm 18 hào kiệt diễn ra tại Thanh Hóa nhằm đề ra kế sách và thể hiện quyết tâm khởi nghĩa chống quân Minh. Đó là hội thề nào? à Đáp án: Lũng Nhai.
Câu 4 (có 6 chữ cái): Cuộc khởi nghĩa nào đã chấm dứt thời kì Bắc thuộc lần thứ hai ở Việt Nam? à Đáp án: Lam Sơn.
Câu 5 (có 8 chữ cái): Hồ Gươm (Hà Nội) còn có tên gọi là gì? à Đáp án: Hoàn Kiếm.
Như vậy, nhân vật bí ẩn là Lê Lợi người đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn đánh bại quân Minh xâm lược, chấm dứt thời kì Bắc thuộc lần hai ở Việt Nam. Cuộc khởi nghĩa do Lê Lợi lãnh đạo, mở đầu bằng một hội thề (Lũng Nhai) và kết thúc bằng một hội thề (Đông Quan); nó có liên quân đến truyền thuyết Hoàn Kiếm cho rùa thần, cuộc khởi nghĩa thắng lợi đã mở ra một thời kì mới là thời Lê sơ. Sau khi học sinh xâu chuỗi hoàn chỉnh, giáo viên sẽ dẫn dắt học sinh vào nội dung mới của bài.
Tổ chức khởi động bằng tạo tình huống học tập
Tạo tình huống nghĩa là giúp học sinh tưởng tượng ra một tình huống cụ thể nào đó gần với nội dung bài học để học sinh trải nghiệm, tưởng tượng. Học tập là một quá trình khám phá. Quá trình ấy bắt đầu bằng sự tò mò, nhu cầu cần được hiểu biết và giải quyết mâu thuẫn giữa điều đã biết và điều muốn biết. Muốn khởi động bài học thành công cần khơi gợi trong học sinh mong muốn được tìm hiểu, khám phá bằng những hoạt động tiếp theo trong giờ học, thậm chí là sau giờ học. Muốn như vậy, hoạt động khởi động cần tạo ra mâu thuẫn trong nhận thức cho học trò. Đây là tiền đề để thực hiện một loạt các hoạt động tìm tòi, giải quyết vấn đề. Do đó, giáo viên phải là người có ý tưởng, biết đưa ra vấn đề để kích thích trí tò mò của người học.
Ví dụ: Trong chương trình Lịch sử lớp 10, bài 1: Hiện thực lịch sử và Lịch sử được con người nhận thức, tôi đã cho học sinh xem một đoạn phim nói về việc Mĩ ném bom nguyên tử xuống Nhật Bản năm 1945 và đặt vấn đề cho học sinh giải quyết: Đây là sự kiện gì? Khi nói về sự kiện này đã có những luồng ý kiến đánh giá nào đã được đưa ra? Tại sao cùng một sự kiện lại có nhiều ý kiến đưa ra khác nhau như vậy? Sau đó giáo viên nhận xét và dẫn dắt học sinh vào bài mới.
Tổ chức hoạt động khởi động bằng cách sử dụng tranh ảnh, video có liên quan đến bài học
Để tiết học thêm hứng thú, khơi gợi sự chú ý của học sinh, giáo viên cũng có thể sử dụng những tranh ảnh, video liên quan đến nội dung bài học để học sinh được trải nghiệm, được phát huy những tri thức vốn có của mình về vấn đề của tiết học. Giáo viên có thể sử dụng tranh ảnh, bản đồ ở sách giáo khoa hoặc tự tay chuẩn bị tranh ảnh, video có liên quan đến bài học ở bên ngoài sách giáo khoa để gây sự chú ý, tò mò của học sinh và làm tăng sự hấp dẫn của học sinh nhiều hơn, cũng để học sinh thư giãn hơn sau các tiết học căng thẳng trước đó.
Ví dụ: Trong chương trình Lịch sử lớp 10, bài 7: Cách mạng công nghiệp thời hiện đại (tiết 2) mục II. Thành tựu cơ bản của cách mạng công nghiệp lần thứ
tư, tôi đã cho học sinh xem một đoạn phim nói về “cuộc trò chuyện của rô-bốt Sô- phi-a với cha đẻ như người” và đặt câu hỏi cho học sinh suy nghĩ, trả lời là: Hãy cho biết điểm khác biệt cơ bản của rô-bốt Sô-phi-a với các rô-bốt trước đó. Sau đó, nhận xét câu trả lời của học sinh và dẫn dắt học sinh vào bài mới.
Ví dụ: Trong chương trình Lịch sử lớp 10, bài 9: Thành tựu tiêu biểu của văn minh Đông Nam Á thời cổ - trung đại, tôi đã trình chiếu các công trình kiến trúc, điêu khắc tiêu biểu của văn minh Đông Nam Á thời cổ - trung đại (Quần thể kiến trúc Ăng-co Vát (Campuchia), Di tích Trà Kiệu (Việt Nam), Thành phố cổ Pa-gan (Mianma), Đền Bô-rô-bua-đua (Inđônêsia), Tháp Thạt Luổng (Lào), Thượng thần đền Bay-on (Campuchia), Di tích cố đô A-út-thay-a (Thái Lan), Di tích Hoàng thành Thăng Long (Việt Nam)), giáo viên yêu cầu học sinh cho biết tên công trình đó và của quốc gia nào? Sau đó, nhận xét câu trả lời của học sinh và dẫn dắt học sinh vào bài mới.
Tổ chức hoạt động khởi động bằng kĩ thuật KWL
Kĩ thuật KWL (Know - Want - Learn) là cách thức tổ chức hoạt động học tập trong đó bắt đầu bằng việc học sinh sử dụng bảng KWL để viết tất cả những điều đã biết và muốn biết liên quan đến vấn đề, chủ đề học tập. Trong và sau quá trình học tập, học sinh sẽ tự trả lời về những câu hỏi muốn biết và ghi lại những điều đã học vào bảng. Thông qua việc sử dụng kĩ thuật KWL vào hoạt động khởi động sẽ giúp cho học sinh khơi gợi lại những kiến thức cũ và kích thích sự tò mò, muốn khám phá của học sinh trong nội dung bài học mới.
Ví dụ: Trong chương trình Lịch sử lớp 10, bài 5: Một số nền văn minh phương Tây thời cổ - trung đại, tôi đã sử dụng phiếu KWL và giao nhiệm vụ cho học sinh: Ghi những điều em đã biết và muốn biết về Hy Lạp-La Mã vào phiếu KWL sau:
K
W
L
Em biết gì về nền văn minh Hy Lạp-La Mã?
Em có mong muốn tìm hiểu thêm vấn đề gì khi học về nền văn minh Hy Lạp-La Mã.
Liệt kê những điều em đã học được trong tiết học này về nền văn minh Hy Lạp-La Mã.



Sau khi học sinh hoàn thành, giáo viên chọn 1-2 học sinh lên bảng trình bày kết quả. Sau đó, giáo viên nhận xét và dẫn dắt vào nội dung bài học.
Khả năng áp dụng của biện pháp.
Giải pháp này đã áp dụng có hiệu quả tại trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt và có khả năng áp dụng cho tất cả giáo viên giảng dạy bộ môn Lịch sử ở các trường trung học phổ thông trong tỉnh Kiên Giang và trong cả nước.
Hiệu quả, lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng biện pháp:
Sau thời gian áp dụng giải pháp “Một số biện pháp kích thích hứng thú học tập môn lịch sử của học sinh trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt thông qua hoạt động khởi động”, tôi nhận thấy, giải pháp đã mang tới không khí học tập
sôi nổi, tạo tâm thế thoải mái cho học sinh trước khi vào bài mới, tôi thấy được những điều học sinh đã biết và chưa biết để dẫn dắt, đặt vấn đề, tạo tâm lí tò mò, thu hút sự chú ý của học sinh trước khi vào bài mới. Khi đã kích hoạt được động cơ học tập tích cực, sẽ giúp học sinh hăng say, nỗ lực vượt qua mọi khó khăn, trở ngại để đạt kết quả học tập tốt nhất, và từ đó người học sẽ tiếp nhận tri thức một cách chủ động và tự giác. Học sinh đã có sự thay đổi tích cực, từ việc sợ tiết sử, nhiều học sinh đã mong đến tiết Sử. Một số học sinh đầu năm còn nhút nhát chưa dám xung phong trả lời hay tham gia xây dựng bài mới thì về cuối năm đã tích cực phát biểu ý kiến xây dựng bài và kết quả học tập của học sinh cũng tăng lên cụ thể như sau:
Nội dung thực hiện
Năm học 2021-2022
Năm học 2023-2024
So sánh
- Tổng số học sinh
395
291

- Kết quả học lực:
+ Giỏi (Tốt):
+ Khá:
+ Trung bình (Đạt):

261 (66,08%)
128 (32,41%)
6 (1,51%)

200 (68,73%)
88 (30,24%)
3 (1,03%)

Tăng 2,65%
Giảm 2,17%
Giảm 0,48%