SKKN Một số hình thức khởi động bài học trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh

ào bất cứ loại đồ dùng trực quan nào, học sinh cũng thích nhận xet, hình dung quá khứ lịch sử được phản ánh, minh hoạ như thế nào. Học sinh suy nghĩ và tìm cách diễn đạt bằng lời chính xác, có hình ảnh rõ ràng, cụ thể về bức tranh xã hội đã qua. Với tất cả ý nghĩa giáo dưỡng, giáo dục và phát triển đó. tranh ảnh góp phần to lớn nâng cao chất lượng dạy học lịch, gây hứng thú học tập nó là “cầu nối” giữa quá khứ với hiện tại. Sử dụng tranh ảnh trong việc khởi động bài học lịch sử không những làm cho quá trình học tập thêm sinh động mà còn góp phần rèn luyện tư duy phân tích, tập cho các em học sinh nhìn thấy bản chất của sự kiện, kích thích tính ham hiểu biết của các em. tranh ảnh cũng chính là phương tiện trực quan được sử dụng như là nguồn chủ yếu dẫn đến kiến thức mới.
Cách thực hiện: Giáo viên lựa chọn Một số hình ảnh gợi liên tưởng đến một vài vấn đề trọng tâm trong bài học. Tiến trình thực hiện như sau:
Bước 1: Giáo viên phổ biến hình thức hoạt động.
Bước 2: Giáo viên trình chiếu hình ảnh, học sinh quan sát, trả lời.
Ví dụ 1: Khởi động bài 31 “Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII” (Lịch sử lớp 10 Học kì II)
Câu 1: Nhìn hình ảnh chân dung, em hãy cho biết ông là ai?
Đáp án: Ô. Crôm-oen
Câu 2: Nhìn hình ảnh chân dung bức tranh tiếp theo, em hãy cho biết ông là ai?
Đáp án: G.Oa-sinh-tơn
Câu 3: Hình ảnh này nói đến tầng lớp nào trong xã hội nước Pháp?
Đáp án: Tình cảnh nông dân Pháp trước cách mạng.
Câu 4: Hình ảnh này nói đến sự kiện nào ở nước Pháp năm 1789?
Đáp án: Tấn công ngục Ba-xti
Câu 5: Hình ảnh này nói đến sự kiện nào ở nước Pháp năm 1793?
Đáp án: Vua Lu-I XVI bị xử chem
Bước 3: Giáo viên nhận xet, đánh giá, dẫn dắt vào bài mới.
Chúng ta đã nghiên cứu hai cuộc cách mạng tư sản đó là cách mạng tư sản Anh và cuộc chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ. Hôm nay chúng ta sẽ tiếp tục nghiên cứu về một cuộc cách mạng tư sản điển hình nhất thời kì cận đại của lịch sử thế giới, đó là cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII. Đây là cuộc cách mạng xã hội sâu rộng, đã xóa bo chế độ phong kiến mở đường cho kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển ở Pháp, là cuộc cách mạng có ảnh hưởng lớn, lâu dài trong phạm vi Châu Âu cũng như thế giới và có ý nghĩa lớn lao đối với thời đại. Lê-nin đã gọi đây là cuộc Đại cách mạng”.
Ví dụ 2: Khởi động bài 20 tiết 2: “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953-1954)”( Lịch sử lớp 12 Học kì I)
Bước 1. Giáo viên cho học sinh quan sát kênh hình:
Lá cờ chiến thắng bay trên nóc hầm tướng Đơcatxtơri
Đoàn quân chiến thắng Điện Biên Phủ trở về
Phó thủ tướng Phạm Văn Đồng đến Thụy Sĩ tham dự Hội nghị Giơnevơ, 1954
Quang cảnh phiên họp Hội nghị Giơnevơ về Đông Dương, 1954 Bước 2: Học sinh thảo luận các câu hoi:
+ Các hình ảnh đó gợi cho em nhớ lại sự kiện lịch sử nào?
+ Kênh hình trên có mối quan hệ gì với nhau?
Bước 3: Học sinh báo cáo kết quả với giáo viên
Bước 4: Giáo viên nhận xet , đánh giá và chuyển tiếp vào bài học.
Khởi động bằng âm nhạc.
Âm nhạc có thể xem là một loại hình nghệ thuật dễ dàng đánh thức trái tim và tâm hồn con người một cách kì diệu nhất. Có người từng ví von rằng khi ngôn ngữ bất lực thì chính là lúc âm nhạc lên tiếng. Chính vì thế, việc đưa các giai điệu âm nhạc vào khởi động trong giờ học môn Lịch sử là một việc đáng khích lệ, góp phần đánh thức những rung động có thể còn ngủ sâu trong tâm hồn học trò.
Âm nhạc là một bộ môn nghệ thuật dùng âm thanh (chất giọng) để diễn đạt tình cảm, xúc cảm của con người. Âm nhạc gồm thanh nhạc và khí nhạc. Cuộc sống của chúng ta với bao khoảnh khắc vui buồn, âm nhạc đã thể hiện rõ điều đó. Khi vui người ta ca hát, khi buồn, tuyệt vọng, cô đơn âm nhạc đã giúp chúng ta trải lòng. Trong chiến tranh khói lửa với bao hiểm nguy rình rập, âm nhạc có vai trò thúc dục con người mạnh mẽ, vững tin hơn, quyết chiến đứng lên chống lại mọi kẻ thù, khơi dậy lòng yêu nước cũng như sức mạnh tiềm tàng trong con người để vươn tới tương lại tốt đẹp. Ở các trường trung học phổ thông các môn học đều được xây dựng và tác động đến việc hình thành nhân cách cho học sinh theo hướng chủ yếu: Từ trí tuệ đến tình cảm ngược lại âm nhạc có tác dụng đi từ con tim đến khối óc của con người. Âm nhạc giúp cho con người có thêm sự phấn chấn và sức mạnh trong lao động, trong chiến đấu, để giáo dục cho con cháu truyền thống của cha ông, đạo lí làm người. Sự oanh liệt hào hùng của lịch sử Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mĩ một thời máu lửa đã được các nhạc sĩ thể hiện thành công, sinh động trong nhiều ca khúc cách mạng. Việc kết hợp những ca khúc cách mạng trong dạy học lịch sử là điều rất cần thiết và giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong dạy học lịch sử hiện nay:
Giảm bớt sự khô khan trong việc dạy và học lịch sử, giảm bớt những thông số, con số, tạo cho giờ dạy học lịch sử trở nên nhẹ nhàng có sức thu hút, giúp học sinh tiếp thu bài học lịch sử một cách có hiệu quả.Cải thiện thực trạng học sinh còn xa rời với bộ môn lịch sử, giúp các em nhìn nhận lại về cách học môn lịch sử
Giúp học sinh tiếp thu các kiến thức lịch sử nhẹ nhàng cô đọng thông qua những ca khúc cách mạng. Đặc biệt thông qua ca từ và âm nhạc sẽ có sức lay động đến tâm tư, tình cảm và nhận thức của người học. Giúp học sinh hình dung một cách cụ thể, sinh động các giai đoạn lịch sử.
Cách thực hiện: Giáo viên chuẩn bị hoặc hướng dẫn học sinh chuẩn bị các bài hát, khúc ngâm có liên quan đến chủ đề bài học. Học sinh nghe đoạn nhạc giáo viên chuẩn bị, hoặc biểu diễn ca khúc mình chuẩn bị. Sau đó, giáo viên hướng dẫn để học sinh chia sẻ những cảm xúc khi nghe bài hát. Từ cảm xúc chân thực đó, giáo viên gợi dẫn học sinh vào bài mới.
Ví dụ 1: Khởi động bài “ Những thành tựu văn hóa thời cận đại”- , Lịch sử 11, kì I.
Bản nhạc: Hồ Thiên nga
Bước 1: Giáo viên thông qua hình thức tổ chức HĐKĐ.
Bước 2: Học sinh nghe nhạc, nêu những cảm nhận của mình về nội dung đoạn nhạc.
Giáo viên cho HS nghe một đoạn trong bản nhạc “Hồ Thiên nga” Sau khi kết thúc giáo viên cho học sinh trình bày cảm nhận về đoạn nhạc: Theo em, đoạn nhạc trên, nói lên điều gì?
HS: 1-2 học sinh trả lời.
Bước 3: Giáo viên dẫn dắt vào bài mới: Đúng vậy, Những điệu múa uyển chuyển, mềm mại, thanh thoát thể hiện net đẹp của con người trong thời kì cận đại, đồng thời nói lên tư tưởng tự do của giai cấp tư sản. Bản nhạc Hồ Thiên nga là một trong những thành tựu về lĩnh vực âm nhạc nói riêng và cũng là là thành tựu văn hóa từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX nói chung. Vậy vào thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX văn hóa thời cận đại có những thành tựu tiêu biểu nào, chúng ta cùng tìm hiểu nội dung bài học ngày hôm nay.
- Ví dụ 2:
Bản nhạc: Giải phóng miền Nam
Bản nhạc: Tiến về Sài Gòn
Khi dạy bài 23 - Tiết 2 - Lịch sử lớp 12, học kỳ II: “Khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội ở miền bắc, giải phóng hoàn toàn miền Nam (1973-1975)”
Bước 1: Tuỳ thuộc vào đặc diểm của từng lớp và đối tượng của học sinh, Giáo viên tiến hành tổ chức khởi động bài học bằng nhiều cách sau:
+ Cho học sinh hoặc nghe một đoạn nhạc không lời,
+ Hoặc xem bài hát “Tiến về Sài Gòn” và “Giải phóng miền Nam” của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước
+ Hoặc cho học sinh hát 1 trong 2 bài hát trên
Bước 2: Giáo viên yêu cầu học sinh rút ra nội dung của bài hát.
Bước 3: Giáo viên nhận xet và dẫn dắt vào bài mới.
- Ví dụ 3: Khi dạy bài 20 tiết 2: “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953-1954)”( Lịch sử lớp 12 Học kì I) cho học sinh đóng vai làm ca sĩ:
Bước 1: Giáo viên cho học sinh đóng vai làm ca sĩ ( bài hát đã chuẩn bị trước) về nhạc phẩm” Giải phóng Điện Biên” của nhạc sỹ Đỗ Nhuận.
Bước 2: Học sinh lắng nghe, thảo luận câu hoi.
Bài hát đó gợi cho em những cung bậc cảm xúc như thế nào về chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ 1954?
Bước 3: Học sinh báo cáo kết quả làm việc.
Bước 4: Giáo viên nhận xet, đánh giá và chuyển tiếp vào bài học.
Khởi động bài học lịch sử từ việc xây dựng tình huống có vấn đề.
“Tình huống có vấn đề” là thời điểm thể hiện mâu thuẫn trong nhận thức của học sinh để nhận ra điều mình chưa biết, mà chưa giải quyết được. Tình huống này buộc học sinh phải quyết tâm tìm hiểu, chứ không khoanh tay khuất phục. Song không phải điều không biết nào được đặt ra cũng tạo được tình huống có vấn đề, mà chỉ khi nào những điều học sinh nhận thấy không thể không biết, không thể không tìm hiểu để nhận thức đúng, sâu sắc vấn đề đặt ra, nhằm vào việc học tập. Việc giải quyết vấn đề là tiến hành tìm hiểu, làm sáng to những điều chưa biết để biết.
Để tổ chức các hình thức khởi động trong dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh , giáo viên luôn chú trọng khêu gợi học sinh đặt vấn đề để tìm hiểu, không dừng lại ở việc tiếp thu thụ động. Đặt câu hoi nêu ra điều mình chưa biết là một yếu tố quan trọng để học tập thông minh, chủ động. Vấn đề đặt ra là phải nhằm vào bản chất, những điều quan trọng để hiểu sự kiện, chứ không phải những chi tiết vụn vặt, hình thức bên ngoài. Giáo viên hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề thông qua việc khai thác sách giáo khoa, sử dụng đồ dùng trực quan, tư liệu thành văn
Học sinh tự mình nắm kiến thức, tự mình rút ra kết luận sau khi đã suy nghĩ kỹ. Những kết luận này là phản ánh những quan điểm riêng, có căn cứ khoa học, do các em nhận thức được. Học sinh chỉ học tập tốt, có kết quả khi các em phát hiện ra vấn đề và tìm cách giải quyết vấn đề. Câu hoi đưa ra phải là vấn đề mới mà học sinh chưa biết. Câu trả lời của học sinh phải là sản phẩm của hoạt động tư duy. Bước 1: Giáo viên đưa ra quan điểm trái chiều về một vấn đề của bài học.
Bước 2: Yêu cầu học sinh đưa ra chính kiến về vấn đề tìm hiểu của bài học.
Bước 3: Giáo viên nhận xet và dẫn dắt vào bài học.
Ví dụ:
Khi học về Tổng khởi nghĩa tháng Tám 1945 giáo viên đưa ra vấn đề: Bàn về thắng lợi của cách mạng tháng Tám 1945 ở Việt Nam, một số sử gia tư sản cho rằng: đó là một sự “ăn may” vì nó diễn ra trong điều kiện “trống vắng quyền lực”. Các nhà sử học của chúng ta lại khăng định: Thành công của cách mạng tháng Tám không phải là sự “ăn may”. Các em đồng ý với ý kiến nào, vì sao?
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Trong thời gian áp dụng thử, đặc biệt là sau khi đề tài được phổ biến rộng rãi trong tổ Lịch sử ở đơn vị trường THPT Phan Đăng Lưu, chúng tôi nhận thấy, sáng kiến đã mang tới không khí học tập sôi nổi, vui nhộn, tạo tâm thế thoải mái cho học sinh trước khi vào bài mới đồng thời giúp tôi kiểm tra, đánh giá được mức độ tìm hiểu bài trước khi lên lớp của học sinh, tôi thấy được những điều học sinh đã biết và chưa biết để dẫn dắt, đặt vấn đề, tạo tâm lí tò mò, thu hút sự chú ý của học sinh trước khi vào bài mới. Khi đã kích hoạt được động cơ học tập tích cực, sẽ giúp các em hăng say, nỗ lực vượt qua mọi khó khăn, trở ngại để đạt kết quả học tập tốt nhất, và từ đó người học sẽ tiếp nhận tri thức một cách chủ động và tự giác. Học sinh đã có sự thay đổi tích cực, từ việc sợ tiết sử, chán tiết sử nhiều em đã mong đến tiết Sử. Một số học sinh đầu năm còn nhút nhát chưa dám xung phong trả lời bài cũ hay tham gia xây dựng bài mới thì về cuối năm đã tích cực phát biểu ý kiến xây dựng bài
Để đi đến kết luận về những lợi ích thiết thực của sáng kiến, tôi đã tiến hành khảo sát mức độ hứng thú của học sinh với môn Lịch sử ở 3 lớp trong hai thời điểm, trước và sau khi áp dụng đề tài. Kết quả cụ thể như sau:
Trước khi thực hiện đề tài:	Học kì I, Năm học 2020-2021
Đối tượng khảo sát
Mức độ yêu thích, hứng thú với môn Lịch sử
Thích
Không thích
Bình thường
Lớp
Sĩ số
Số lượng
%
Số lượng
%
Số lượng
%
10a3,4,12
114
20
22,8%
80
70,2%
14
12,2%
Sau khi thực hiện đề tài:	Học kì II, Năm học 2020-2021
Đối tượng khảo sát
Mức độ yêu thích, hứng thú với môn Lịch Sử
Thích
Không thích
Bình thường
Lớp
Sĩ số
Số lượng
%
Số lượng
%
Số lượng
%
10a3,4,12
112
82
73,2%
10
8,9%
20
17,8%
Kết quả này cho thấy, sau khi áp dụng những hình thức khởi động theo hướng phát triển năng lực học sinh như đã đề xuất trong đề tài thực sự đã tạo được hứng thú học tập, làm cho học sinh yêu thích môn Lịch sử hơn nhiều so với trước khi chưa áp dụng sáng kiến.
C. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
Kết luận
Trong thời gian áp dụng thử, đặc biệt là sau khi đề tài được phổ biến rộng rãi trong nhóm Lịch sử ở đơn vị trường THPT Phan Đăng Lưu, chúng tôi nhận thấy, sáng kiến đã mang tới không khí học tập sôi nổi, vui nhộn, tạo tâm thế thoải mái cho học sinh trước khi vào bài mới đồng thời giúp tôi kiểm tra, đánh giá được mức độ tìm hiểu bài trước khi lên lớp của học sinh, tôi thấy được những điều học sinh đã biết và chưa biết để dẫn dắt, đặt vấn đề, tạo tâm lí tò mò, thu hút sự chú ý của học sinh trước khi vào bài mới. Khi đã kích hoạt được động cơ học tập tích cực, sẽ giúp các em hăng say, nỗ lực vượt qua mọi khó khăn, trở ngại để đạt kết quả học tập tốt nhất, và từ đó người học sẽ tiếp nhận tri thức một cách chủ động và tự giác. Học sinh đã có sự thay đổi tích cực, từ việc sợ tiết Sử, chán tiết Sử nhiều em đã mong đến tiết Sử. Một số học sinh đầu năm còn nhút nhát chưa dám xung phong trả lời bài cũ hay tham gia xây dựng bài mới thì về cuối năm đã tích cực phát biểu ý kiến xây dựng bài.
Sau khi sự dụng các hình thức khởi động trong các giờ học được nhiều giáo viên đặc biệt là các em học sinh hưởng ứng rất tích cực, giờ học vui vẻ, học sinh hứng thú học tập.
Đề xuất
Đối với tổ bộ môn.
Tăng cường dự giờ, thao giảng để trao đổi, học hoi kinh nghiệm trong việc đổi mới phương pháp, kĩ thuật tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.
Tổ chức hội giảng, sinh hoạt chuyên đề để giáo viên học hoi, rút kinh nghiệm.
Đối với giáo viên.
Cần nhận thức đổi mới phương pháp dạy học là nhiệm vụ, là yêu cầu cấp thiết đối với giáo viên trong giai đoạn hiện nay. Từ đó, tự giác nghiên cứu, tìm tòi, đầu tư thời gian, chất xám để thiết kế bài học nói chung, phần khởi động bài học nói riêng theo hướng phát triển năng lực, tăng cường hoạt động của học sinh để thu hút các em tham gia vào những hoạt động học tập tiếp theo của bài học.
Đối với học sinh
Để có thể thực hiện tốt những nhiệm vụ học tập trong mỗi bài học nói chung, hoàn thành tốt phần khởi động nói riêng, học sinh cần có ý thức tự giác tìm hiểu, chuẩn bị bài ở nhà trước khi lên lớp.Trong quá trình học tập phải tích cực, tự giác, chủ động, thăng thắn, mạnh dạn, tự tin trình bày ý kiến, quan điểm của cá nhân, nghiêm túc thực hiện nhiệm vụ được giao.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bộ GD&ĐT (2006), Chương trình giáo dục phổ thông môn Lịch sử, NXB Giáo dục, Hà Nội.
Bộ GD&ĐT(2010), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng Lịch sử 10, NXB Giáo dục.
Bộ GD&ĐT, Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông.
Sách giáo khoa môn Lịch Sử khối 10, 11, 12 cơ bản và nâng cao.
Bộ GD&ĐT, Lịch Sử khối 10,11,12 sách giáo viên, NXB Giáo dục.
Bộ GD&ĐT, Tài liệu tập huấn chuyên đề đổi mới sách giáo khoa, NXB Giáo dục.
Bộ GD&ĐT, Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, NXB Giáo dục.
Bộ GD&ĐT, Tài liệu bồi dưỡng giáo viên Lịch Sử trường THPT, NXB Giáo dục.
Bộ GD&ĐT, Thiết kế bài giảng 10,11,12 Lịch Sử, NXB Hà Nội
Tham khảo một số tài liệu trên mạng internet và SKKN của đồng nghiệp.