SKKN Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Lịch sử 10 – Bộ Cánh diều

ào lớp 10 và : 1 lớp đối chứng và 1 lớp thực nghiệm để dạy. Cụ thể:
Bảng 1: Các lớp và số học sinh tham gia thực nghiệm
Lớp thực nghiệm
Lớp đối chứng
Lớp
Số học sinh
Lớp
Số học sinh
10C1
38
10C2
40
Như vậy lớp thực nghiệm và đối chứng có tương đương nhau về sĩ số, tôi tiến hành điều tra chất lượng ban đầu của hai lớp qua kết quả thi giữa kì 1 – năm học 2022 - 2023.
Bảng 2: Bảng thống kê kết quả thi giữa kì 1 môn Lịch sử của lớp ĐC và TN
Lớp

Sĩ số
Kết quả thi giữa kì 2 môn lịch sử lớp 10 năm học 2022 -2023
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
10C1
38
7
21.1
20
52.6
10
26.3
0
0
10C2
40
9
22.5
20
50.0
11
27.5
0
0
Qua kết quả học tập bộ môn Lịch sử ở giữa kì 1 thì hai lớp ĐC và TN là tương đương nhau về kết quả học tập môn Lịch sử. Loại giỏi ở lớp ĐC và TN là:(21.1% và 22.5%) Khá là (52.6% và 50%), TB là (26.3% và 27.5%) không có học sinh điểm yếu bộ môn.
Thời gian thực nghiệm: năm học : 2022 – 2023 ( Giữa học kì 2)
Chọn nội dung thực nghiệm
Đề tài nghiên cứu “Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Lịch sử 10 – Bộ Cánh diều” để đảm bảo tính hiệu quả, tính khả thi và phổ
biến trong quá trình thực nghiệm tôi dẫn lựa một số PPDH tích cực, tiến hành ở 2 lớp lựa chọn thực nghiệm nêu trên cùng dạy một bài – bài 15 “ Một số thành tựu của văn minh Đại Việt” – Lịch sử 10 – bộ CD.
Tiến hành thực nghiệm
GV tổ chức thực nghiệm tại lớp 10C1 tại trường THPT tôi được phân công giảng dạy năm học 2022 – 2023 theo cách tổ chức hoạt động Luyện tập bằng PPDH tích cực ( PPDH “ Bản đồ tư duy”)
GV tổ chức thực nghiệm tại lớp 10C2 tại trường THPT tôi được phân công giảng dạy năm học 2022 – 2023 theo cách tổ chức hoạt động Luyện tập bằng PPDH truyền thống ( thuyết trình, đàm thoại)
Đánh giá kết quả thực nghiệm
Sau khi dạy Bài 15 : “Một số thành tựu của văn minh Đại Việt”, tôi đã cho học sinh làm một bài thực hành ở cả lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, tiến hành kiểm tra cùng thời điểm ở cả hai lớp.
Câu hỏi: Khái quát những thành tựu tiêu biểu của nền văn minh Đại Việt trên các lĩnh vực: chính trị, kinh tế, văn hoá? ( khuyến khích trình bày bằng sơ đồ tư duy)
Một số kết quả thu được tại lớp thực nghiệm – Phụ lục 9
Sau khi kiểm tra giữa kì 2 ( Bài 15 là một chủ đề trong ma trận kiểm tra ) , tôi sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu, thống kê toán học và thu được kết quả như sau:
Xếp loại
Lớp thực nghiệm 10C1
Lớp đối chứng 10C2
Tổng
%
Tổng
%
Giỏi (9-10 điểm)
15
39.5
8
20.0
Khá (7-8 điểm)
23
60.5
21
52.5
Trung bình (5-6 điểm)
0
0
11
27.5
Yếu (<5 điểm)
0
0
0
0
Bảng 3: Tổng hợp kết quả thực nghiệm
Kết quả
Ngoài ra tôi tiến hành khảo sát ở 4 GV dạy bộ môn Lịch sử ở trường tôi công tác về thực hiện sử dụng một số PPDH tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập ngay năm học: 2022 – 2023, năm đầu tiên thực hiện CT GDPT 2018 và thu được kết quả dưới đây:
Năm học 2022
- 2023

Dễ thực hiện và có hiệu quả
Khó thực hiện và hiệu quả không cao

Tiếp tục thực hiện và nhân rộng
Không tiếp tục sử dụng

Giữa kì 2

4/4
100%

0/4
0%

4/4
80%

0/4
0%
Bảng 4: Bảng khảo sát ý kiến của giáo viên
Qua phân tích kết quả thực nghiệm tôi thấy:
Kết quả kiểm tra đã chứng minh rằng, ở các lớp thực nghiệm 100% số học sinh đạt tỉ lệ điểm khá và giỏi cao hơn nhiều so với tỉ lệ này ở các lớp đối chứng.
Về phía học sinh trực tiếp được thực hành bằng một số PPDH tích cực ở phần Luyện tập, các em thực sự cảm thấy vui vẻ, thấy sự hấp dẫn nhưng nhẹ nhàng từ bộ môn Lịch sử. Đặc biệt khâu Luyện tập – kết thúc tiết học giờ đây không nhàm chán, khô cứng và cảm thấy ể oải, nặng nề. Các giờ học, tiết học khi chuyển sang bước hoạt động Luyện tập thì phần đa trở thành giờ phát hiện, tìm tòi và chia sẻ của HS.
“Chúng em học tập, tiếp nhận kiến thức hào hứng hơn, lại được thể hiện năng lực của mình nhiều hơn, cô ạ!” ( trích lời chia sẻ của em Xa Lê Na – Lớp 10C1)
HS Nguyễn Thị Ngọc Ánh (A) – Lớp 10C1 cũng nhận xét sau giờ học :
“ Em cảm thấy vui hơn, việc tiếp thu bài nhanh hơn, dễ hiểu bài hơn. Cả lớp học tập rất hứng thú, sôi nổi tham gia xây dựng bài. Nên tiếp tục có nhiều tiết học như thế này nữa cô nhé ”..
Điều này khác hoàn toàn với lớp đối chứng là vẫn sử dụng PPDH truyền thống là chủ yếu, thì khâu Luyện tập vẫn mang sắc thái “mong” nhanh hết tiết học, cảm giác nặng nề và ít để lại âm hưởng của một giờ học Lịch sử.
Về phía giáo viên: Nếu trước khi tiến hành áp dụng đề tài hầu hết GV đều lướt nhanh khâu tổ chức Luyện tập, nhưng từ sau khi sử dụng một số PPDH tích cực ở khâu kết thúc bài học thì phần lớn các GV đều tán đồng quan điểm tiếp tục sử dụng và nhân rộng trong những năm học tiếp theo và chia sẻ với đồng nghiệp trường bạn.
Như vậy kết quả thực nghiệm cho thấy việc sử dụng PPDH tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất HS rất cần thiết và thực hiện đúng chủ trương, mục tiêu của ngành giáo dục nước ta trong thời đại hội nhập.
C. KẾT LUẬN
Những đóng góp của đề tài
Tính mới của đề tài
Đề tài đã hệ thống được một số PPDH tích cực đáp ứng yêu cầu của CTGDPT mới để tiến hành vào tổ chức hoạt động Luyện tập trong giảng dạy môn Lịch sử lớp 10 – bộ Cánh Diều, nhằm phát triển năng lực và phẩm chất của HS nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn.
Ngoài ra trong quá trình nghiên cứu tác giả đã vừa thử nghiệm vừa rút kinh nghiệm về cách tổ chức hoạt động Luyện tập xuyên suốt SGK Lịch sử 10 – bộ Cánh Diều ( từ bài 1 đến bài 16), năm đầu tiên thực hiện CTGDPT 2018 đối với bậc THPT.
Tính hiệu quả của đề tài
Đề tài SKKN “Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Lịch sử 10 – Bộ Cánh diều” tôi tiến hành nghiên cứu trong năm học 2022 – 2023, năm học đầu tiên thực hiện CTGDPT 2018. Đề tài đã trình bày rất rõ ràng mục đích, dễ vận hành ngay trong năm học của khối lớp 10 thực hiện chương trình SGK mới. Bởi trong đề tài thể hiện việc sử dụng các PPDH tích cực gần như xuyên suốt các chủ đề của SGK – Lịch sử 10 – bộ Cánh Diều.
Với tinh thần sẵn sàng đổi mới, chú trọng PPDH trên cơ sở nghiên cứu kĩ CTGDPT 2018 cùng với kinh nghiệm 18 năm công tác, mặc dù vừa thực hiện vừa khảo nghiệm SGK mới nhưng tôi nhận thấy hiệu quả rất rõ ràng, không những GV mà cả HS đang nhìn nhận bộ môn Lịch sử theo chiều hướng nhẹ nhành, tìm thấy những khí thế mới mẻ và hứng khởi.
Hoạt động Luyện tập được tổ chức thông qua PPDH tích cực đã góp phần phát triển được năng lực chung ( NL tự chủ, tự học, NL giao tiếp, hợp tác) thì năng lực đặc thù của môn học như NL tìm hiểu lịch sử, NL nhận thức và tư duy lịch sử, NL vận dụng kiến thức, kĩ năng vào cuộc sống làm cho bài học, giờ học Lich sử trở nên thú vị và không hề nhạt đi đến khâu cuối cùng. Giờ học Lịch sử bớt nhàm chán, bớt khô cứng, ngược lại gây sự hứng thú cho các em, các em cảm thấy “vui vẻ và hạnh phúc”( cảm nhận chung của HS ).
Từ kết quả nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn, tôi đã lập được các tiêu chí đánh giá sau khi sử dụng một số PPDH tích cực để tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát huy các năng lực của HS đó là: Năng lực khái quát, hệ thống kiến thức sau khi hoàn thành bài học một cách khoa học và hiệu quả nhất đối với học sinh. Năng lực thu thập và xử lý thông tin một cách nhanh và hiệu quả nhất. Năng lực tổ chức các hoạt động như vẽ sơ đồ, tổ chức các trò chơi ngay sau giờ học, tiến hành trải nghiệm có định hướng Song hành các phẩm chất của HS như chăm chỉ, trung
thực, trách nhiệm, nhân ái và yêu nước cũng phát huy hiệu quả qua từng bài học.
Một số khó khăn khi áp dụng đề tài
Mặc dù đề tài mang lại hiệu quả cao trong dạy học Lịch sử nhưng thực tế quá trình thực hiện đề tài tác giả nhận thấy có một số khó khăn, vướng mắc. Hướng nghiên cứu của đề tài nó chỉ chiếm một vị trí rất nhỏ trong tiến trình dạy học và thực hiện trong năm học đầu tiên áp dụng SGK mới của CT GDPT 2018 nên hơi bỡ ngỡ, lúng túng. Trong khi đó do tâm lí phần nhiều từ các nhà quản lí giáo dục, GV đang xem nhẹ môn học nên “ngại đầu tư”, “ngại chuẩn bị”, bản thân học sinh chưa thực sự đón nhận chương trình mới, chưa tích cực hợp tác dẫn đến quá trình thực hiện gặp nhiều khó khăn.
Kiến nghị, đề xuất
Đối với các cấp quản lí giáo dục
Trong quá trình giao lưu và hội nhập quốc tế hiện nay, việc dạy – học không chỉ trang bị kiến thức cho các em mà kỹ năng mềm hết sức quan trọng. Việc áp dụng đổi mới cách tiếp cận bài học thông qua các PPDH tích cực là một hướng đi đúng và cần thiết. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp này chỉ mang lại kết quả cao, bền vững khi các cấp quản lý giáo dục đặc biệt quan tâm từ khâu biên soạn sách giáo khoa, tài liệu tham khảo đến đánh giá và ghi nhận sự bứt phá của GV. Đặc biệt, trang bị hệ thống cơ sở vật chất như máy chiếu, máy tính, Ti vi, kết nối mạng Internet phục vụ cho hoạt động dạy học đúng mực, nhất là khi thực hiện CTGDPT 2018.
Đối với tổ, nhóm bộ môn.
Tăng cường sinh hoạt nhóm chuyên môn trường, liên trường để trao đổi, học hỏi kinh nghiệm trong việc đổi mới phương pháp, kĩ thuật tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.
Tổ chức các đợt tập huấn chủ điểm, sinh hoạt chuyên đề để giáo viên có cơ hội tiếp thu, trau dồi chuyên môn, rút kinh nghiệm.
Đối với giáo viên.
Để tổ chức giờ dạy học lịch sử hiệu quả giáo viên cần xác định tư tưởng, tâm thế đúng cho bản thân và học sinh: tầm quan trọng của các bài học lịch sử ; mục tiêu cụ thể cho từng hoạt động. Giáo viên cần tạo sân chơi, hoạt động cho học sinh trong giờ học: giáo viên chỉ là người tổ chức, hướng dẫn học sinh làm việc, khám phá, chiếm lĩnh tri thức một cách chủ động, sáng tạo. Đặc biệt, giáo viên cần không ngừng học tập, nâng cao hiểu biết, không ngại khó, tích cực ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động dạy học. Cần đa dạng hoá các hình thức dạy học ở phần Luyện tập, hạn chế sử dụng cách thức tổ chức truyền thống từ đó phát huy tối đa các năng lực của HS sau quá trình tiếp thu và thực hành kiến thức ở trên lớp . Và cuối cùng, cần dành thời gian và “thiện chí” cho hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả, năng lực tự học của học sinh để ghi nhận được sự phản hồi tích cực.
Đối với học sinh.
Học sinh cần có sự chuẩn bị chu đáo bài ở nhà, sẵn sàng tiếp nhận nhiệm vụ học tập bất cứ đâu, thời điểm nào mà GV chuyển giao. Từ kiến thức và kỹ năng cụ thể trong giờ học trên lớp, học sinh tự rút ra cho mình phương pháp học tập, tự tìm tòi tài liệu, để rèn luyện kỹ năng và phát triển năng lực, phẩm chất của mình.
Sáng kiến kinh nghiệm “Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Lịch sử 10 – Bộ Cánh diều” là sự nghiên cứu tìm tòi và thể nghiệm vào thực tiễn giảng dạy của tác giả ngay năm học đầu tiên thực hiện CTGDPT mới – khối lớp 10, thực sự đã mang lại những hiệu quả rất thiết thực góp phần vào việc đổi mới dạy học Lịch sử. Tác giả rất mong muốn nhận được những góp ý từ các bạn đồng nghiệp, Hội đồng khoa học các cấp và bạn bè chia sẻ, góp ý, bổ sung để đề tài có thể hoàn thiện hơn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bộ giáo dục và Đào tạo (2017), Chương trình Giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể.
Ban cha p ha`nh TW khó´a XI (2013), Nghị. quyế t hó^. ị nghị. TW8 khó´a XI vế“ đó ị mớ´ ị ca˘ n ba' n tóa`n dịế^. n gịa´ó du. c va` đa`ó ta. ó, Ha` Nó^. ị.
Bộ GD&ĐT, Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông.
Sách giáo khoa môn Lịch Sử khối 10 – Cánh Diều, NXB Đại học sư phạm
Sách giáo viên môn Lịch Sử khối 10 – Cánh Diều, NXB Đại học sư phạm
Bộ GD&ĐT, Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, NXB Giáo dục.
Từ điển thuật ngữ Lịch sử phổ thông - Phan Ngọc Liên – NXB Quốc gia Hà Nội
Tạp chí Giáo dục, số đặc biệt Kì 2,tháng 5/2018
Tạp chí Cộng sản, số 885-7/2016
PHỤ LỤC
Phụ lục 1: PHIẾU ĐIỀU TRA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
PHIẾU ĐIỀU TRA VỀ VẤN ĐỀ SỬ DỤNG PPDH TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ( DÙNG CHO GV)
Để thực hiện thành công đề tài “Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Lịch sử 10 – Bộ Cánh diều” tôi rất mong nhận được sự giúp đỡ của quý thầy (cô). Thầy (cô) vui lòng cho biết ý kiến của mình về một số vấn đề sau bằng cách đánh dấu X vào ô thầy (cô) lựa chọn.
Họ và tên GV:Trường:
Câu 1: Thầy ( cô) đánh giá như thế nào về sử dụng PPDH tích cực khi tổ chức hoạt động Luyện tập trong dạy học Lịch sử?
Rất cần thiết Cần thiết Không cần thiết
Ý kiến khác: .
Câu 2:Thầy ( cô) có thường xuyên sử dụng PPDH tích cực khi tổ chức hoạt động Luyện tập trong dạy học?
Thường xuyên Thỉnh thoảng Không sử dụng
Câu 3: Khi vận dụng PPDH tích cực khi tổ chức hoạt động Luyện tập trong dạy học lịch sử thầy ( cô) đánh giá như thế nào về ưu điểm của PP này?
Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh Đảm bảo chuẩn kiến thức
Chuẩn bị công phu mất thời gian
HS được thể hiện mình trước đám đông Tạo hứng thú học tập của học sinh
HS cảm thấy yêu thích, say mê môn Lịch sử
Câu 4:Theo thầy(cô) những khó khăn mà GV thường gặp khi tố chức hoạt động Luyện tập bằng PPDH tích cực là ( thầy cô có thể lựa chọn nhiều phương án)
Mất thời gian, chuẩn bị công phu. Khó đảm bảo tiến độ giờ học Lúng túng về quy trình thực hiện
HS không hợp tác
Ý kiến khác:.
Cám ơn thầy, cô đã hợp tác!
PHIẾU ĐIỀU TRA ( DÙNG CHO HỌC SINH)
Để thực hiện thành công đề tài “Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Lịch sử 10 – Bộ Cánh diều” tôi rất mong nhận được sự giúp đỡ của em. Em vui lòng cho biết ý kiến của mình về một số vấn đề sau bằng cách đánh dấu X vào ô mà em lựa chọn.
Họ và tên:.Lớp:.
Câu 1:Em có suy nghĩ như thế nào khi được học một tiết học Lịch sử có sử dụng PPDH tích cực ?
Được thể hiện mình trước đám đông
Được giao lưu, trao đổi, tranh luận với các bạn Dễ hiểu và nắm chắc kiến thức
Ý kiến khác:..
Câu 2: Em hãy đánh dấu vào ô mà em chọn với các phương pháp mà GV sử dụng trong dạy học (mỗi phương pháp chỉ được đánh một ô)
TT
Các PP
Rất thích
Thích
Bình thường
Không thích
1
Thuyết trình




2
Vấn đáp




3
Phát hiện và giải quyết vấn đề




4
Bản	đồ	tư
duy




5
Đóng vai




6
Trò chơi





Cảm ơn sự hợp tác của em!
Phụ lục 2: Sử dụng PPDH Trò chơi “tư duy ô chữ” – Ví dụ 5
Phụ lục 3: Sử dụng PPDH Trò chơi mảnh ghép kiến thức – Ví dụ 6
Phụ lục 4: Sử dụng PPDH Trò chơi “đoán ý đồng đội” – Ví dụ 7
Phụ lục 5: Sử dụng PPDH - Sơ đồ tư duy – Ví dụ 8
Phụ lục 6: Sử dụng PPDH - Sơ đồ trống – Ví dụ 9
Phụ lục 7: Sử dụng PPDH - Đóng vai Hướng dẫn viên du lịch – Ví dụ 10
Phụ lục 8.1: Sử dụng PPDH đóng vai nhân vật trải nghiệm – Gói bánh chưng - ở trường)
Phụ lục 8.2: HS đóng vai nhân vật trải nghiệm tại đền thờ Sát hải đại vương Hoàng Tá Thốn – xã Long Thành ( gần nhà )
Phụ lục 8.3: HS đóng vai nhân vật trải nghiệm tại Làng làm nồi đất – xã Viên Thành ( gần nhà )
Phụ lục 9: HÌNH ẢNH KẾT QUẢ SAU THỰC NGHIỆM TẠI LỚP THỰC NGHIỆM
Phụ lục 10 : HÌNH ẢNH KHẢO SÁT TÍNH CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI PHÁP