SKKN Sử dụng một số tranh biếm họa trong dạy học chương Các cuộc cách mạng tư sản (từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII) (Lịch sử lớp 10 THPT) nhằm nâng cao hứng thú học tập lịch sử cho học sinh

cách mạng tư sản" ( từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) ( Lịch sử lớp 10 THPT) nhằm nâng cao hứng thú học tập lịch sử cho học sinh” tôi đã đưa ra các giải pháp đó là: 
- Yêu cầu học sinh về nhà sưu tầm một số tranh biếm họa có liên quan đến bài học.
- Sử dụng một số bức tranh biếm họa cụ thể vào một số mục của bài học
Cụ thể các giải pháp trên được thực hiện như sau: 
2.3.1. Yêu cầu học sinh về nhà sưu tầm một số tranh biếm họa có liên quan đến bài học.
- Đối với bài: “Cách mạng Hà Lan và Cách mạng tư sản Anh” yêu cầu học sinh sưu tầm những bức tranh biếm họa như: Cảnh rào đất cướp ruộng hoặc cảnh vua Sác-lơ I bị xử tử...
- Đối với bài: “ Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ” yêu cầu học sinh sưu tầm những bức tranh biếm họa như: cuộc di dân từ châu Âu sang Châu Mĩ 
- Đối với bài: “ Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII” yêu cầu học sinh sưu tầm những bức tranh biếm họa như: Tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng, Tranh biếm họa về Lui XVI...
Giáo viên yêu cầu học sinh mỗi tổ về nhà sưu tầm tranh ảnh theo định hướng của giáo viên. Với việc yêu cầu học sinh sưu tầm sưu tầm tranh ảnh sẽ tạo sự hứng thú tìm tòi cho các em và hơn nữa các em đã hiểu được một phần nội dung bài học. Vì vậy, đây là khâu rất quan trọng giáo viên không nên bỏ qua .
2.3.2. Sử dụng trình chiều Power point hoặc phóng to và treo bảng một số bức tranh biếm họa để sử dụng vào từng mục có liên quan đến bài học cụ thể :
* Sử dụng tranh biếm họa vào bài: “ Cách mạng Hà Lan và Cách mạng tư sản Anh”
Ở bài này, giáo viên sử dụng vào phần tình hình kinh tế nước Anh trước cách mạng ở mục 2 “Cách mạng tư sản Anh”. 
	Ở phần này, trước hết giáo viên dùng phương pháp khăn phủ bàn để học sinh tìm hiểu về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội của nước Anh trước cách mạng- nguyên nhân sâu xa dẫn đến bùng nổ cách mạng-. Học sinh thảo luận khoảng 5 phút, sau đó các tổ cử đại diện nhóm trình bày ý kiến. 
Sau đó giáo viên nhận xét kết luận, khi giảng về nền kinh tế, xã hội nước Anh trước cách mạng giáo viên cho học sinh quan sát bức tranh sau:
Tranh: Cảnh rào đất cướp ruộng ở Anh
Giáo viên miêu tả và phân tích: Vào thế kỉ XVI ở Anh ngành sản xuất len dạ phát triển một cách nhanh chóng. Để thu được nhiều đặc lợi các lãnh chúa phong kiến chiếm đoạt đất đai của nông dân, đuổi họ ra khỏi ruộng đất mà họ đang canh tác để lập các đồng cỏ chăn nuôi cừu. Hàng vạn gia đình nông dân mất ruộng đất trở thành những người không có nhà cửa, không tài sản, phiêu bạt khắp nơi. Tình cảnh đó được nhà văn Toomat Morơ gọi là hiện tượng “cừu ăn thịt người”.
Sau khi kết luận về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội của nước Anh trước cách mạng, giáo tiếp tục dẫn dắt để học sinh giải quyết vấn đề: Mâu thuẫn trong lòng xã hội Anh là gì ? Hướng giải quyết mâu thuẫn ?
Học sinh trả lời và giáo viên dẫn dắt vào phần diễn biến. Ở phần này giáo viên sử dụng phương pháp tường thuật. Đó là giáo viên tường thuật diễn biến, sau đó yêu cầu một học sinh trình bày diễn biến của cách mạng tư sản Anh 
Sau khi học sinh trình bày diễn biến, giáo viên hỏi: Sự kiện nào được xem cách mạng tư sản Anh đạt đến đỉnh cao ? Tại sao ?
 Học sinh trả lời : Đó là sự kiện đầu năm 1649, vua Sác-lơ I bị xử tử .
Sau đó giáo viên kết luận và giới thiệu sự kiện bằng bức tranh trên và các em sẽ thấy được việc xử tử Sác-lơ I biểu tượng của chế độ phong kiến nên nhiệm vụ đặt ra cho cuộc cách mạng đã được thực hiện. Do vậy đây là sự kiện đạt đến đỉnh cao. 
* Sử dụng tranh biếm họa vào bài: “ Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ” 
Đối với bài này, giáo viên sử dụng bức tranh biếm họa về cuộc di dân từ châu Âu sang Châu Mĩ vào mục 1 “ Sự phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở Bắc Mĩ. Nguyên nhân bùng nổ chiến tranh ”. 
Tranh: Cuộc di dân từ châu Âu sang Châu Mĩ
Khi giới thiệu khái quát về Bắc Mĩ về diện tích dân số... giáo viên có thể sử dụng bức tranh trên để cung cấp và lí giải hiện tượng cư dân Châu Âu di cư sang Bắc Mĩ.
Để tìm hiểu hiện tượng lịch sử này giáo viên cho học sinh quan sát kĩ bức tranh. Sử dụng các câu hỏi để định hướng học sinh tìm hiểu: Quan sát bức tranh em thấy những gì ? Những hình ảnh đó phản ánh hiện tượng gì đang diễn ra?
Sau khi học sinh đưa ra các ý kiến của mình giáo viên nhận xét và giảng bài. Sử dụng kiến thức đã được tìm hiểu giáo viên thuyết trình về hiện tượng di dân của người Châu Âu sang châu Mĩ: Bức tranh trên là hình ảnh người châu âu xếp hàng lên thuyền để sang Bắc Mĩ. Đứng trước cửa thuyền là hình ảnh một người to lớn đang dang cánh tay chào đón. Đây là hiện thân của một Bắc Mĩ đang phát triển. Bắc Mĩ luôn hân hoan chào đón các bạn. Bức tranh dưới là hình ảnh một người đàn ông đang níu tay một người phụ nữ không cho theo đoàn người theo sang Bắc Mĩ. Bên cạnh người đàn ông là một con chó dữ tợn đại diện cho sự hà khắc, các chính sách áp bức của chính quyền Châu Âu lúc bấy giờ khiến người dân sợ hãi không dám ở lại. Trái ngược với hình ảnh đó là hình ảnh một người đàn ông đang ở phía xa trong tư thế tự do đang vẫy chào những cư dân châu Âu. Hai bức tranh diễn tả cảnh cư dân châu âu đang du nhập sang Bắc Mĩ. Nên đến nửa đầu thế kỷ XVIII, Anh đã lập được 13 thuộc địa dọc theo bờ Đại Tây Dương ở Bắc Mĩ
Sau đó giáo viên dẫn dắt học sinh tìm hiểu về tình hình kinh tế, xã hội Bắc Mĩ trước khi bùng nổ chiến tranh
* Sử dụng tranh biếm họa vào bài: “ Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII”
Ở mục 1 phần I “ Tình hình kinh tế, xã hội” trong bài 31 sách giáo khoa lớp 10 THPT. Trước hết giáo viên sử dụng phương pháp hỏi đáp để học sinh tìm hiểu về tình hình kinh tế, chính trị Pháp trước cách mạng. Đến phần tình hình xã hội giáo viên sử dụng phương pháp khăn phủ bàn cho học sinh quan sát bức tranh “ Tình cảnh của người nông dân Pháp trước cách mạng” và yêu cầu các nhóm thảo luận trong 4 phút trả lời câu hỏi: Bức tranh trên có mấy người ? Qua trang phục của họ các em đoán họ là những ai đại diện cho tầng lớp nào trong xã hội? Cán cuốc mòn kia ám chỉ điều gì ? Vì sao dưới chân người nông dân lại có thỏ và chuột, hình ảnh đó phản ánh điều gì?
Tranh: Tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng
Học sinh thảo luận theo nhóm, ghi kết quả vào phiếu học tập, sau đó giáo viên kết luận : Bức tranh trên có ba người, người ngồi đằng trước mặc chiếc áo choàng, cổ đeo cây thánh giá, nét mặt có vẻ sung sướng thỏa mãn, tượng trương cho tăng lữ ( Đẳng cấp thứ nhất). Người ngồi đằng sau đeo thanh kiếm dài ở cạnh sườn có nhiều đồ trang sức và mũ lông chim rất cao quý, tượng trưng cho tầng lớp quý tộc (Đẳng cấp thứ hai). Cả hai đều béo mũm mĩm, má toàn mỡ, ăn mặc thì màu mè, diêm dúa và quý phái. Trong túi quần và túi áo của tăng lữ, quý tộc thò ra những loại văn bản vay nợ, cho thuê ruộng, những quy định về nghĩa vụ phong kiến của nông dân. Còn người gầy gò, lưng còng xuống, trên tay chống bởi chiếc cuốc là hình ảnh người nông dân Pháp ( Đại diện cho đẳng cấp thứ 3). Người nông dân gầy gò lại phải cõng trên lưng hai người to béo bị hai đẳng cấp trên bóc lột, không có đặc quyền đặc lợi, phải chụi mọi thứ thuếChiếc cuốc trên tay người nông dân là biểu hiện cho công cụ sản xuất thô sơ và lạc hậu của người nông dân cũng như nền nông nghiêp của Pháp trước cách mạng. Dưới chân người nông dân là những con vật thường xuyên phá hại mùa màng như chuột, chim câu và thỏ sản phẩm làm ra đã ít ỏi thì vừa phải nộp cho quý tộc, tăng lữ vừa bị bọn thú vật phá hoại. 
Như vậy, qua bức tranh ta thấy được bất bình đẳng trong xã hội Pháp, tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng. Với việc cho học sinh tìm hiểu bức tranh trên, giáo viên đã khắc sâu được tình hình kinh tế, xã hội Pháp trước cách mạng.
Đối với mục 1 của phần II “Tiến trình của cách mạng”. Khi cho học sinh tìm hiểu tới sự kiện tháng 9/1791 Vua Lui XVI thông qua hiến pháp, xác lập nền quân chủ lập hiến. Sau đó vua Lui XVI đã có hành động chống phá cách mạng đó là việc câu kết với thế lực phong kiến bên ngoài để lật đỏ chính quyền giai cấp tư sản. Giáo viên có thể sử dụng bức tranh biếm họa vua Lui XVI để khắc họa cho học sinh thấy bản chất, tính cách và hành động không đúng của vua Lui XVI.
Tranh biếm họa về Lui XVI...
Sau khi treo tranh lên bảng giáo viên yêu cầu học sinh trả lời một số câu hỏi gợi mở như : Bức tranh có gì đặc biệt ? Theo em người ở giữa là ai ? Hai bên là những ai ? 
 Sau khi học sinh đưa ra câu trả lời GV sử dụng một số phương pháp để giúp các em tạo biểu tượng về nhân vật như thuyết trình, phân tích: Quan sát bức tranh chúng thấy người đứng giữa có hai mặt là vua LUI XVI. Bên tay phải là người đại diện cho liên minh phong kiến Áo- Phổ, người bên tay trái là người đại diện cho phái lập hiến đưa bản hiến pháp đến. Bức tranh thể hiện tính hai mặt của vua LUI XVI khi một bên hướng về phái lập hiến để phê chuẩn hiến pháp còn một bên thì quay sang bắt tay với bọn phong kiến Châu Âu nhờ giúp đỡ. 
Giáo viên tiếp tục đưa ra câu hỏi gợi mở: Hành động này của vua LUI XVI có tác hại gì đối với nước Pháp lúc bấy giờ ?...
Học sinh quan sát tranh kết hợp với kiến thức tìm hiểu để trả lời câu hỏi. Sau đó giáo viên kết luận: Hành động này của vua LUI XVI đã có tác hại rất lớn đối với nước Pháp lúc bấy giờ đưa nước Pháp vào tình thế phải đấu tranh chống ngoại xâm và cũng gián tiếp đưa cách mạng Pháp tiếp tục phát triển sang giai đoạn mới.
Đối với mục 4 của phần II “Tiến trình của cách mạng”. Khi cho học sinh tìm hiểu về sự kiện 1804 Na-pô-lê-ông lên ngôi hoàng đế giáo viên có thể sử dụng bức tranh sau để tạo biểu tượng về Na-pô-lê-ông.
Tranh biếm họa về Na-pô-lê-ông vầ đội quân của ông
Giáo viên cho các em học sinh quan sát tranh và đưa ra một số câu hỏi để các em chú ý tìm hiểu: Em thấy những gì trong bức tranh?
Sau khi học sinh đưa ra ý kiến giáo viên tiến hành trình phân tích bức tranh biếm họa và gợi mở đây là tranh biếm họa về Na-pô-lê-ông: Bức tranh là hình ảnh đội quân cá sấu xếp hàng ngay ngắn nghiêm trang tay cầm kiếm với tư thế sãn sàng chiến đấu đại diện cho đội quân của Na-pô-lê-ông lúc bấy giờ - một đội quân bách chiến bách thắng. Đứng đầu đội quân đó là con cá sấu có đội vương miện đại diện cho hoàng đế Na-pô-lê-ông uy quyền, trên tay đang bắt một con ếch. Bên dưới là hình ảnh những con ếch đang nhốn nháo sợ hãi trước đội quân cá sâu hung tợn. Cá sâu biểu hiện cho tính cách của vua Na-pô-lê-ông là một người dũng mãnh, hiếu chiến. Na-pô-lê-ông cùng đội quân của mình đã khuynh đảo Châu Âu vào cuối thế kỉ XVIII- đầu thế kỉ XIX.
 Khi phân tích xong giáo viên đưa ra câu hỏi chốt ý để giúp học sinh hình thành biểu tượng về nhân vật lịch sử này: Qua việc quan sát tranh em có nhận xét gì về tính cách và những hành động của Na-pô-lê-ông? Hành động ấy có ảnh hưởng gì đến tiến trình phát triển của nước Pháp lúc bấy giờ?
 Học sinh suy nghĩ và trả lời câu hỏi, sau đó giáo viên kết luận: Với sức mạnh quân đội mạnh và bản tính hiếu chiến vào cuối thế kỉ XVIII- đầu thế kỉ XIX, Na-pô-lê-ông đã gây chiến với nhiều quốc gia, mang lại nhiều thắng lợi tuy nhiên những chuyến chinh phạt của Na-pô-lê-ông cũng đem đến cho nước Pháp nhiều tổn thất.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
 Việc sử dụng một số bức tranh biếm họa khi dạy- học chương " Các cuộc cách mạng tư sản" ( từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) ( Lịch sử lớp 10 THPT- Chương trình chuẩn), tôi nhận thấy các em tích cực tìm tòi tư liệu, tranh ảnh phục vụ cho bài học, các giờ học diễn ra thoải mái, không nhàm chán, học sinh trong lớp đều hứng thú học tập, thảo luận các vấn đề mà giáo viên đưa ra, hăng say phát biểu xây dựng bài. Vì vậy, mục tiêu giờ học đặt ra đạt hiệu quả cao, làm cho người dạy lịch sử cảm thấy say mê với việc giảng dạy bộ môn. 
Hơn nữa, bản thân cá nhân tôi và các đồng nghiệp, trong quá trình giảng dạy khi đưa phương pháp trên vào dạy học, đòi hỏi giáo viên không chỉ đơn thuần sử dụng sách giáo khoa làm tư liệu dạy học mà phải tìm tòi các loại tranh ảnh, tư liệu có liên quan đến bài học. Vì vậy thông qua quá trình đó, giáo viên càng nắm chắc và hiểu sâu về kiến thức lịch sử, cũng đồng thời giúp giáo viên tích cực nghiên cứu rút ra những phương pháp phù hợp đối với từng bài trong dạy- học lịch sử . 
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.
3.1. Kết luận: 
Học tập lịch sử là một quá trình nhận thức về hiện thực khách quan. Quá trình nhận thức lịch sử không diễn ra trực tiếp bởi đặc trưng của môn học là tái hiện lại quá khứ đã diễn ra. Chính vì vậy việc đảm bảo tính khách quan trong dạy học lịch sử là một nguyên tắc quan trong cần được sử dụng. Khai thác tranh biếm họa chính là một biện pháp thực hiện đảm bảo tính trực quan bộ môn cũng như những đóng góp nâng cao hiệu qủa bài học.
Mỗi nguồn tài liệu có một ý nghĩa và vai trò nhất định. Tranh biếm họa là nguồn tài liệu có ý nghĩa quan trọng với học sinh. Tranh biếm họa có khả năng giúp học sinh tạo biểu tượng, hình thành khái niệm cũng như giáo dục tư tưởng tình cảm để học sinh phát triển một cách toàn diện.
Tranh biếm họa có vai trò rất lớn trong giảng dạy lịch sử như vậy giáo viên phải biết khai thác và sử dụng tốt tranh biếm họa để bài học thêm phong phú, giảm bớt sự nặng nề, căng thẳng gây hứng thú học tập cho học sinh. Để có thể sử dụng tranh biếm họa có hiệu quả trước hết giáo viên phải có quan niệm đúng đắn về tranh biếm họa. Trên cơ sở hiểu đúng vai trò, ý nghĩa của tranh biếm họa giáo viên cần nắm chắc những yêu cầu có tính nguyên tắc khi sử dụng, tìm hiểu, khai thác nội dung và đề ra phương pháp sử dụng thích hợp.
Việc sử dụng tranh biếm họa là một bộ phận hữu cơ của toàn bộ hoạt động giáo dục của thầy và trò trên lớp. Nó phải được kết hợp chặt chẽ với các phương pháp dạy học khác, phải đảm bảo những yêu cầu về mặt sư phạm. Khai thác và sử dụng tốt tranh biếm họa sẽ góp phần nâng cao hiệu quả bài học lịch sử.
Việc tìm hiểu nội dung tranh biếm họa là một việc làm phức tạp, tốn nhiều công sức, thời gian đòi hỏi người giáo viên phải nắm vững lý luận dạy học nói chung và dạy học môn lịch sử nói riêng. Bên cạnh đó người giáo viên cần có kiến thức lịch sử sâu và vốn văn hóa đa dạng. Có như vậy giáo viên mới có thể khai thác hết các thế mạnh mà tranh biếm họa có.
3.2. Kiến nghị: 
	Để tri thức lịch sử dến với học sinh cần có nhiều con đường khác nhau. Ngoài việc dạy học trên lớp, tổ chức kiểm tra định kỳSở giáo dục và các nhà trường cũng cần nên tổ chức các hoạt động ngoại khóa về lịch sử như tổ chức thi đóng kịch, thi ghép tranh và trả lời câu hỏi, thi kể chuyện nhân vật lịch sử... Trong các buổi sinh hoạt tập thể 15 phút đầu giờ hay sinh hoạt tập thể cuối tuần, nhà trường cần khuyến khích các lớp mượn tại thư viện và đọc các tư liệu sách báo về các nhân vật, sự kiện lịch sử theo chủ đề của tuần, tháng.
	Các nhà nghiên cứu, viết sách lịch sử cần viết thêm một số sách hướng dẫn sử dụng các kênh hình trong và ngoài sách giáo khoa liên quan đến nội dung bài học để giáo viên tham khảo làm tư liệu dạy học thêm phong phú.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa, ngày 15 tháng 5 năm 2016
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Nguyễn Thị Duyến