SKKN Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông phần Lịch sử thế giới nhằm nâng cao hiệu quả bài học

4 đến 1792, là người có tính chuyên chế cao độ. Ông nắm trong tay toàn bộ tổ chức hành chính, quân đội, cảnh sát Dưới thời trị vì của vua Lui XVI nền chuyên chế của ông khét tiếng là tàn bạo và độc đoán. Chỉ cần mệnh lệnh có ấn vua là từ cung đình đến quý tộc có thể bị bắt mà không cần xét xử. Ông và hoàng tộc của ông thường xuyên có cuộc sống xa hoa và hoang phí. Vua Lui VXI thường tổ chức những cuộc săn bắn xa hoa, chuồng ngựa của ông có khoảng 1600 con với 1400 người giữ ngựa Có thể nói cuối thế kỉ XVIII chế độ phong kiến nước Pháp đứng đầu là vua Lui XVI đã lâm vào khùng hoảng trầm trọng.
 Năm 1789, cách mạng tư sản pháp bùng nổ khi chính quyền nhanh chóng rơi vào tay phái lập hiến, vua Lui XVI đã ngoan cố chống trả nhưng thất bai. Vua buộc phải phê chuẩn hiến pháp công nhận nền quân chủ lập hiến ở Pháp. Mặc dù đã phê chuẩn hiến pháp nhưng sau đó Lui XVI đã lộ rõ bộ mặt phản bội bằng việc câu kết với liên minh Áo - Phổ để chống phá cách mạng. Khi chính quyền cách mạng chuyển vào tay tư sản công thương cầm quyền, vua Lui XVI đã bị bắt và bị xử tử.
* Phương pháp sử dụng tranh: Bức tranh biếm họa này được sử dụng ở mục 1
 “Cách mạng bùng nổ. Nền quân chủ lập hiến”. 
 Khi giảng tới sự kiện tháng 9/1791, Vua Lui XVI thông qua hiến pháp, xác lập nền quân chủ lập hiến. Sau đó vua Lui XVI đã có hành động chống phá cách mạng: đó là việc câu kết với thế lực phong kiến bên ngoài để lật đổ chính quyền của giai cấp tư sản. Giáo viên có thể sử dụng bức tranh biếm họa vua Lui XVI để khắc họa cho học sinh thấy bản chất, tính cách và hành động không đúng của vua Lui XVI.
 Sau khi cho học sinh quan sát tranh, giáo viên có thể yêu cầu học sinh trình bày một số hiểu biết về vua Lui XVI, sử dụng một số câu hỏi gợi mở cho học sinh.
 Bức tranh có điều gì đặc biệt? Theo em người đứng giữa là ai? Đứng hai bên là ai? Hành động của vua Lui XVI lúc đó có tác hại gì đối với nước Pháp?...
 Khi học sinh trình bày xong, giáo viên kết hợp sử dụng một số phương pháp để giúp học sinh tạo biểu tượng về nhân vật lịch sử
b. Sử dụng tranh biếm họa trong việc phản ánh hiện tượng, sự kiện lịch sử.
 Tranh biếm họa có khả năng khôi phục lại quá khứ, các sự kiện, hiện tượng một cách cụ thể. Mặt khác, còn giúp học sinh có những ấn tượng mạnh mẽ và sâu sắc về quá khứ.
 Sử dụng tranh biếm họa khi phản ánh một sự kiện, hiện tượng lịch sử sẽ giúp học sinh có cái nhìn lịch sử toàn diện dưới góc nhìn hài hước chứa đựng nhiều hình ảnh ẩn dụ. Khi sử dụng tranh biếm họa để phản ánh sự kiện, hiện tượng lịch sử, giáo viên cần chú ý đến tính hiện thực, tính tư tưởng của bức tranh được sử dụng. Tuyệt đối không được đưa bức tranh có nội dung xuyên tạc lịch sử hoặc mang tính chất không lành mạnh, không phù hợp với nội dung bài dạy vào sử dụng. 
 Khi phân tích tranh cần chú ý làm nổi bật các sự kiện, hiện tượng được nói đến, cố gắng khôi phục bức tranh một cách chân thực nhất có thể. Khi sử dụng tranh biếm họa để minh họa, giáo viên phải giúp các em tìm hiểu kiến thức một cách chính xác, khoa học. Muốn vậy, giáo viên phải trang bị cho mình vốn kiến thức sâu rộng, đa dạng, biết kết hợp các phương pháp dạy học khác nhau để nội dung lịch sử thêm sinh động và đạt hiệu quả cao.
 Việc khai thác tranh biếm họa để phản ánh sự kiện, hiện tượng lịch sử là một biện pháp sư phạm rất quan trọng, giúp học sinh hình dung về quá khứ một cách chân thực nên muốn đạt hiệu quả tốt nhất thì phải chuẩn kĩ về mặt nội dung rồi tiếp tục lựa chọn phương pháp và cách thức sử dụng hợp lý.
 Ta có thể sử dụng một số bức tranh trong một số bài dạy sau. Ví dụ:
 Bài 31- Lịch sử Lớp 10: Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII.
Có thể sử dụng bức tranh: Tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng.
Cụ thể về sử dụng tranh: Tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng 
Trong bài 31 – Cách mạng tư sản Pháp - Lịch sử Lớp 10. Ta có thể khai thác như sau.
 Nội dung tranh: Bức tranh miêu tả “tình cảnh một người nông dân già nua, ốm yếu nhưng lại phải cõng trên lưng mình hai người đàn ông to béo, mạnh khỏe. Đây chính là hình tượng cho hai đẳng cấp quý tộc và tăng lữ trong xã hội Pháp trước cách mạng. Người ngồi đằng trước mặc chiếc áo choàng, cổ đeo cây thánh giá, nét mặt có vẻ sung sướng, thỏa mãn tượng trưng cho tăng lữ. Người ngồi đằng sau đeo thanh kiếm dài ở cạnh sườn có nhiều đồ trang sức và mũ lông chim rất cao quý tượng trưng cho tầng lớp quý tộc. Cả hai đều béo mũm mĩm, ăn mặc diêm dúa và cực kì quý phái. Trong túi quần, túi áo của quý tộc, tăng lữ thò ra những loại văn bản vay nợ, cho thuê ruộng, những quy định về nghĩa vụ phong kiến của nông dân mà có lẽ đến nghìn đời họ cũng không trả hết được
 Vì phải cõng hai tầng lớp xã hội nên lưng người nông dân còng xuống, tay hống chiếc cuốc đã mòn vẹt. Đây chính là biểu hiện cho công cụ lao động thô sơ, lạc hâu của người nông dân cũng như nền nông nghiệp Pháp trước cách mạng. Dưới chân người nông dân là những con vật thường xuyên phá hoại mùa màng như chim, chuột, sâu bọ”[3] 
 Nội dung khai thác: Bức tranh phản ánh chế độ 3 đẳng cấp bất bình ở Pháp, khi mà hai đẳng cấp trên là quý tộc, tăng lữ có rất nhiều quyền lợi và bóc lột đẳng cấp thứ 3 ( chủ yếu là nông dân) bằng rất nhiều thứ thuế khác nhau. Trước cách mạng, đời sống của nông dân Pháp vô cùng cực khổ. Với số hoa lợi thu được hàng năm, người nông dân phải nộp tô thuế hết sức nặng nề. Ngoài ra người nông dân còn phải nộp các khoản thuế phụ thu khác như thuế cầu, thuế đường, thuế lò bánh mì, thuế say xát. Một nghịch lý là khi cầu đã gãy, đường đã hỏng, cối xay không dùng được nữa nhưng người dân phẫn phải nộp thuế.
 Phương pháp sử dụng: Tranh được khai thác ở phần I, mục 1 “ Tình hình kinh tế, xã hội” trong bài 31 Cách mạng tư sản Pháp - Lớp 10 THPT.
 Sau khi trình bày về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội Pháp trước cách mạng, có thể cho học sinh quan sát bức tranh để thấy tình cảnh người nông dân trước cách mạng Pháp. Bức tranh này sẽ giúp học sinh khắc họa sâu hơn tình hình kinh tế, chính trị, xã hội và mâu thuẫn xã hội ở nước Pháp trước cách mạng, qua đó giúp học sinh tìm ra nguyên nhân bùng nổ cách mạng.
Tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng.
 Giáo viên có thể giúp học sinh quan sát tranh và trả lời những câu hỏi gợi mở của mình: 
 Bức tranh trên gồm mấy người? Qua trang phục của những người trong bức tranh em đoán họ là những ai? tại sao lại có sự khác nhau giữa ba khuôn mặt như vậy? Tại sao người kia phải cõng hai người còn lại? Cái cuốc mòn kia nói lên điều gì.?
 Sau khi học sinh trả lời, giáo viên sẽ tổng hợp và kết luận.
c. Sử dụng tranh biếm họa trong việc đánh giá và kiểm tra lịch sử.
 Tranh biếm họa chứa đựng trong đó rất nhiều kiến thức lịch sử. Sử dụng tranh biếm họa trong việc kiểm tra đánh giá cũng là một biện pháp hay giúp học sinh phát huy được tính sáng tạo, trí tưởng tượng cũng như khả năng tư duy logic. Việc qua sát tranh làm cho học sinh hứng thú, phát triển khả năng sáng tạo mà vẫn có thể đảm bảo nội dung kiến thức lịch sử trong đó. Thông qua kết quả làm bài, giáo viên sẽ dễ dàng hơn trong việc đánh giá học sinh, biết được khả năng tư duy, sáng tạo của các em đến đâu.
 Tuy nhiên, không phải bất kì bức tranh biếm họa nào cũng có thể sử dụng tong việc kiểm tra, đánh giá vì yêu cầu của bài kiểm tra là phải thể hiện được một quá trình lịch sử hay một hiện tượng lịch sử cụ thể. Vì vậy, để lựa chọn những bức tranh phù hợp trong việc kiểm tra, đánh giá đòi hỏi người giáo viên cần lựa chọn những bức tranh có nội dung vừa đủ. Nội dung của bức tranh phản ánh được một quá trình lịch sử cụ thể, một hiện tượng lịch sử đặc trưng có nằm trong phần kiến thức cơ bản mà học sinh đã được học.
 Ví dụ: Có thể dụng bức tranh biếm họa cuộc tranh luận về nguồn gốc ra đời của loài người trong việc kiểm tra, đánh giá đối với học sinh.
Nội dung tranh: “Bức tranh là hình ảnh về cuộc tranh luận của hai người đàn ông về nguồn gốc ra đời của loài người. Một người thể hiện suy nghĩ của Darwin cho rằng nguồn gốc ra đời của con người là trải qua quá trình tiến hóa lâu dài. Người còn lại thể hiện suy nghĩ kinh thánh( Holy Bible) cho rằng con người do chúa sinh ra. Hai người (miệng mở to, mắt sáng rõ) để thể hiện rõ ý kiến của mình.”[3]
 Nội dung khai thác: Theo kinh thánh thì Thiên Chúa là đấng tạo ra loài người và sắp đặt trật tự một cách khôn ngoan. Người tạo dựng mọi sự tốt đẹp và tạo dựng trong trật tự. Con người mang hình ảnh của Thiên Cháu và được đặt làm chủ muôn loài. Chúa đã tạo ra con người bằng cách tạo ra Adam và Eva. Chúa tạo ra muôn loài, nắm quyền sinh tử con người
 Còn theo Darwin thì con người có nguồn gốc từ một loài vượn cổ trải qua quá trình tiến hóa lâu dài và có sự lựa chọn, thích nghi thì loài vượn đã tiến hóa thành người hiện đại. Lý luận của Darwin đã mở đầu cho việc lý giải nguồn gốc con người trên cơ sở khoa học. Những lý luận của Darwin sau này đã được phát triển bởi nhiều nhà khoa học....
 Phương pháp sử dụng: Dùng để đánh giá sự hiểu biết của học sinh về nguồn gốc ra đời loài người. Trước khi đưa ra câu hỏi, giáo viên có thể cho học sinh quan sát bức tranh đó rồi định hướng:
 Em hãy quan sát bức tranh và cho biết bức tranh nói lên điều gì? Cuộc tranh luận đó theo em ý kiến nào là đúng? Dựa vào kiến thức đã học hãy giải thích nguồn gốc sự ra đời của loài người Quá trình tiến hóa thành người hiện đại diễn ra như thế nào?
Tranh :Tranh biếm họa về cuộc tranh cãi
nguồn gốc ra đời của loài người.
IV. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, bản thân, đồng nghiệp và nhà trường
- Đối với hoạt động giáo dục: Áp dụng việc sử dụng tranh biếm họa vào các bài giảng, tôi nhận thấy rõ sự thay đổi về chất của giờ học: học sinh hiểu bài hơn, thái độ tiếp thu tích cực hào hứng hơn. Thay vì những kiến thức được sách giáo khoa mô tả bằng kênh chữ ( thậm chí những phần tư liệu sách giáo khoa cũng không có), học sinh được trực quan bằng hình ảnh sinh động, được khai thác tri thức từ những bức tranh đó nên cảm thấy hào hứng, thú vị về trải nghiệm của các nhân, giống như một sự khám phá mới. Chất lượng bài khảo sát đối chứng cũng cao hơn ở những lớp học không sử dụng tranh biếm họa
- Đối với bản thân và đồng nghiệp: Để có một giờ dạy với mong muốn chất lượng, hiệu quả và học sinh yêu thích thì bản thân giáo viên phải làm việc nghiêm túc. Một trong những khâu quan trọng là phải tìm tòi, nghiên cứu để ứng dụng phù hợp vào nội dung bài giảng và đối tượng học. Qua đó giáo viên cũng được “học”, được bồi dưỡng thêm để có được kiến thức sâu rộng, đó cũng chính là quá trình tích lũy, học hỏi để trau dồi năng lực chuyên môn cho bản thân
- Đối với nhà trường: Khi những tìm tòi, nghiên cứu của giáo viên được vận dụng hiệu quả trong thực tế thì cũng chính là cơ sở thực tiễn quan trọng để giáo viên xây dựng , phát triển thành sáng kiến kinh nghiệm. Nếu mỗi người giáo viên đều phát huy cái Tâm đối với việc dạy học và với học trò của mình thì bản thân họ sẽ không ngừng đam mê và sáng tạo. Những sáng tạo đó sẽ là những kinh nghiệm quý cho bản thân, đồng nghiệp, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả chung của chất lượng giáo dục nhà trường. Nó sẽ góp phần không nhỏ tạo động lực trong phong trào nghiên cứu khoa học trong tập thể sư phạm.
 C. PHẦN KẾT LUẬN
1. Kết luận
 Quá trình nhận thức lịch sử không diễn ra trực tiếp bởi đặc trưng của môn học là tái hiện lại quá khứ đã xảy ra. Vì vậy, đảm bảo tính khách quan trong dạy học lịch sử là một nguyên tắc cần thiết. Khai thác và sử dụng tranh biếm họa chính là một biện pháp đổi mới phương pháp đảm bảo tính khách quan bộ môn đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả bài học.
 Cùng với tranh ảnh lịch sử, tranh biếm họa là nguồn tài liệu có ý nghĩa quan trọng giúp học sinh tạo biểu tượng, hình thành khái niệm cũng như giáo dục tư tưởng, tình cảm, kĩ năng của các em một cách toàn diện
 Tranh biếm họa có vai trò rất lớn trong giảng dạy lịch sử và cần thiết được đưa vào khai thác, sử dụng trong các giờ học nhằm mục đích gây hứng thú học tập cho học sinh. Từ thực tế triển khai trong các giờ học, học sinh bộc lộ rõ thái độ hào hứng hơn, hiểu bài hơn, không khí giờ học cũng được thay đổi theo hướng tích cực hơn như một nhận xét của một em học sinh “ càng học em càng thấy hay”. Đối với bản thân giáo viên, để có những tư liệu cung cấp cho giờ học cũng đòi hỏi sự chuyên tâm tìm tòi, khám phá, nghiên cứu, qua đó nâng cao về trình độ chuyên môn , có vốn kiến thức lịch sử sâu, rộng và niềm đam mê với bộ môn hơn
Vốn dĩ lịch sử nhân loại là một kho tàng đồ sộ về tri thức, tuy nhiên với đặc trưng của bộ môn lịch sử là tìm hiểu về quá khứ, về những gì đã xảy ra thì việc tái hiện lại những tri thức ấy sao cho hấp dẫn sinh động lại thuộc về năng lực truyền thụ của các thầy, cô. Cùng với các phương pháp dạy học khác, việc khai thác và sử dụng tốt tranh biếm họa trong dạy học lịch sử sẽ đóng vai trò là một chất keo kết dính, tạo lực hấp dẫn gây hứng thú cho học sinh, nâng cao chất lượng giảng dạy . Với quan điểm đổi mới trong dạy và học hiện nay, ngoài việc cung cấp tri thức, giáo viên cần chú trọng đến phát huy các năng lực của học sinh. Và trong các năng lực đó, kích thích niềm hứng thú, khám phá, chinh phục và tạo nên niềm đam mê với các em là điều không thể thiếu. Tôi tin và đã nhìn thấy điều đó từ những học trò của mình khi sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch sử. Đặc biệt góc nhìn của học sinh về bộ môn lịch sử sẽ không còn là “khô khan, khó hiểu” nữa mà sẽ là “ hay và hấp dẫn”
Trong quá trình hoàn thiện sáng kiến kinh nghiệm không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Những vấn đề tôi đề cập trong đề tài là những kinh nghiệm của bản thân đã thực hiện và rút ra trong quá trình dạy học . Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các đồng nghiệp và hội đồng khoa học các cấp để sáng kiến kinh nghiệm của tôi được hoàn thiện hơn, để tôi tích luỹ thêm kinh nghiệm cho bản thân trong việc giảng dạy. 
2. Kiến nghị: không
XÁC NHẬN CỦA ĐƠN VỊ
Phó Hiệu trưởng
 Đỗ Duy Thành
Thanh Hóa, ngày 19 tháng 5 năm 2019
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
 Hồ Thị Hương
 TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Đổi mới việc dạy học lịch sử lấy học sinh làm trung tâm.
 (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội – Đại học Sư Phạm)
[2]. Thuật ngữ khái niệm lịch sử phổ thông – Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội - 1996
[3]. Bài viết “ Sử dụng tranh biếm họa góp phần tăng hứng thú,phát huy tính tích cực học tập cho sinh viên chuyên ngành Lịch Sử”
 của Th.s Nguyễn Thị Bích (giảng viên trường Đại học sư phạm 2)
[4 ].Từ điển tiếng Việt của NXB Khoa học xã hội Hà Nội, 1994
 DANH MỤC
CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC
HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ CẤP SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO THANH HOÁ
XẾP LOẠI
Họ và tên tác giả: Hồ Thị Hương
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THPT Thạch Thành 3 – Thanh Hoá
STT

Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá xếp loại
Kết quả xếp loại
Năm học đánh giá xếp loại
1
Sử dụng hệ thống câu hỏi mang tính đặc trưng khái niệm để hình thành khái niệm “ cách mạng tư sản”
Sở
GD & ĐT

C

2001-2002
2
Nâng cao ý thức bảo vệ chủ uyền biển đảo cho học sinh thông qua bài học lịch sử
Sở
GD & ĐT

C

2016 - 2017