SKKN Tổ chức hoạt động dạy - Học Lịch sử gắn với trải nghiệm thực tế cho học sinh THPT về ảnh hưởng của đạo Phật trong đời sống hiện nay của nhân dân huyện Yên Thành, Nghệ An

ần của quân Tống, làm thất bại âm
mưu xâm lược Đại Việt từ trong trứng nước của nhà Tống, Lí Thường Kiệt chủ động lui về gấp rút cùng với các tù trưởng miền biên giới xây dựng tuyết phòng thủ. Đặc biệt cho xây dựng tuyến phòng thủ bên bờ nam sông Cầu (sông Như Nguyệt) gọi là phòng tuyến sông Như Nguyệt.
Liên môn Địa lí lớp 12- bài 10 “Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa” để giới thiệu về sông Như Nguyệt
Sông Như Nguyệt như một chiến hào tự nhiên rất khó vượt qua. Phòng tuyến chủ yếu được xây dựng trên bờ Nam sông Như Nguyệt. Quan trọng nhất là khu vực bến Như Nguyệt, Thị Cầu, Vạn Xuân.
Sản phẩm:
* Cuộc kháng chiến chống Tống thời Tiền Lê.
+ Nguyên nhân thắng lợi là do:
Triều đình nhà Đinh và Thái Hậu họ Dương sẵn sàng vì lợi ích dân tộc mà hy sinh lợi ích dòng học để tạo thuận lợi cho cuộc kháng chiến chống Tống.
Do ý chí quyết chiến bảo vệ độc lập của quân dân Đại Việt. Do có sự chỉ huy mưu lược của Lê Hoàn.
GV có thể đàm thoại với HS về 3 sự kiện 979 Vua Đinh Tiên Hoàng và con trai trưởng bị ám sát
* Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý.
+ Trước âm mưu xâm lược của nhà Tống, vua Lý giao cho Thái uý Lý Thường Kiệt lãnh đạo cuộc kháng chiến.
+ Năm 1075, Lý Thường Kiệt đã kết hợp quân đội của triều đình với lực lượng dân binh của các tù trưởng dân tộc ít người tập kích sang đất Tống, đánh tan các đạo quân của nhà Tống ở các cứ điểm Ung Châu, Khâm Châu, Liêm Châu rồi rút về nước.
+ Năm 1077, khoảng 30 vạn quân Tống sang xâm lược Đại Việt. Dưới sự lãnh đạo của Lý Thường Kiệt, nhân dân ta xây dựng phòng tuyến sông Như Nguyệt (sông Cầu) và đánh tan quân xâm lược. Nền độc lập của nước ta được giữ vững.
Gv đàm thoại với Hs về ý nghĩa bài thơ Nam Quốc Sơn Hà .
Cách thức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: HS dựa SGK và kiến thức đã học để thảo luận theo yêu cầu của GV.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Hs thực hiện nhiệm vụ trong thời gian 2-3 phút
Bước 3: Báo cáo, thảo luận, nhóm khác bổ sung, nhận xét
Bước 4: GV Kết luận, nhận định
Hoạt động 2. Các cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông- Nguyên ở thế kỉ XIII.
Mục tiêu
Trình bày theo lược đồ diễn biến, kết quả, ý nghĩa của ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên
Nội dung:
- GV giao nhiệm vụ cho HS: Trình chiếu video đã chuẩn bị:
+ Những thắng lợi tiêu biểu của cuộc kháng chiến.
+ Dùng lược đồ chỉ những nơi diễn ra những trận đánh tiêu biểu có ý nghĩa quyết định đến thắng lợi của cuộc kháng chiến lần 1, lần 2, lần 3.
+ Nguyên nhân nào đưa đến thắng lợi trong 3 lần kháng chiến chống Mông – Nguyên?
HS trình bày video, hoàn thành các câu hỏi định hướng.
PV: Trước thế giặc mạnh, nhà Trần đã có sự chuẩn bị như thế nào? Học sinh trả lời
Giáo viên làm sáng tỏ các sự kiện:
Vua Trần triệu tập hội nghị các vương hầu ở bến Bình Than bàn kế đánh giặc.
Năm 1285, vua Trần triệu tập hội nghị Diên Hồng, mời các bô lão có uy tín trong cả nước để bàn kế sách đánh giặc.
Nhà Trần tổ chức cuộc tập trận tại Đông Bộ Đầu. Trần Quốc Tuấn đã đọc “Hịch tướng sĩ”
Giáo viên cung cấp thêm những tư liệu về Hội nghị Diên Hồng. Hội nghị này là biểu tượng cho khối đoàn kết của dân tộc và quyết tâm bảo vệ tổ quốc của nhân dân ta, nên tên gọi Diên Hồng đã được đặt tên cho phòng họp chính của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Tên Diên Hồng được đặt tên cho phòng họp chính của Quốc hội Điều thú vị đấy là sáng kiến của nghị sĩ, sử gia Dương Trung Quốc và được tiếp thu nhanh chóng.
Sản phẩm:
Giáo viên đàm thoại với HS về nhân cách đạo đức, nghệ thuật quân sự của Trần Quốc Tuấn được nhân dân phong là Đức Thánh Trần, lập đền thờ ở nhiều nơi về quyết tâm của vua tôi nhà Trần; về các nhân vật lịch sử ở Yên Thành có đóng góp cho cuộc kháng chiến chống ngoại xâm như Hoàng Tá Thốn, trạng nguyên Bạch Liêu, Nguyễn Vĩnh Lộc, Nguyễn Thiếp, Nguyễn Xí được thờ ở một số chùa trên địa bàn..
+ Nhà Trần có vua hiền, tường tài, triều đình quyết tâm đoàn kết nội bộ và đoàn kết nhân dân chống xâm lược.
+ Nhà Trần vốn được lòng dân bởi những chính sách kinh tế, lấy đức từ bi nhà Phật để cai trị của mình Þ nhân dân đoàn kết xung quanh triều đình vâng mệnh kháng chiến.
Cách thức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: HS dựa SGK và kiến thức đã tìm hiểu để hoàn thành bài trình chiếu theo yêu cầu của GV.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Hs thực hiện nhiệm vụ trong thời gian 2-3 phút
Bước 3: Báo cáo, thảo luận. Nhóm khác nhận xét, bổ sung
Bước 4: Kết luận, nhận định
Hoạt động 3. Phong trào đấu tranh chống quân xâm lược Minh và khởi nghĩa Lam Sơn.
Mục tiêu
Trình bày bài trình chiếu về diễn biến, kết quả, ý nghĩa của k/n Lam Sơn.
Nội dung
GV giao nhiệm vụ cho HS: Trình chiếu sản phẩm nhóm chuẩn bị và rõ nội dung:
+ Những chính sách tàn bạo của Nhà Minh và hệ quả tất yếu của nó.
+ GV dùng lược đồ trình bày về những thắng lợi tiêu biểu của cuộc k/n Lam Sơn. Tìm hiểu về những đóng góp của nhân dân Nghệ An trong cuộc k/n.
+ Rút ra vài đặc điểm của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn
Học sinh hoạt động cá nhân, thực hiện kĩ thuật đóng vai để tường thuật về khởi nghĩa Lam Sơn.
Sản phẩm:
Đặc điểm:
+ Từ một cuộc khởi nghĩa ở địa phương phát triển thành cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.
+ Suốt từ đầu đến cuối cuộc khởi nghĩa tư tưởng nhân nghĩa được đề cao.
+ Có đại bản doanh, căn cứ địa.
Cách thức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: HS dựa SGK và kiến thức đã học để thảo luận theo yêu cầu của GV.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Hs thực hiện nhiệm vụ trong thời gian 2-3 phút
Bước 3: Báo cáo, thảo luận. Nhóm khác nhận xét, bổ sung.
Bước 4: GV: Kết luận, nhận định; HS bình chọn bài trình chiếu.
HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP
Mục tiêu:
Nhằm củng cố, hệ thống hóa, hoàn thiện kiến thức mới mà HS đã được lĩnh hội ở hoạt động hình thành kiến thức
Nội dung.
Câu 1. Tử tưởng chỉ đạo của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn ( 1418 -1427)?
Câu 2. Điểm khác biệt của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với các cuộc kháng chiến chống xâm lược thời Lý – Trần?
Câu 3. Lập niên biểu của cuộc kháng chiến XI – XV theo mẫu :
Cuộc kháng chiến
Thời gian
Quân xâm lược
Người chỉ huy
Trận quyết chiến chiến lược










Học sinh hoạt động cá nhân, học sinh trao đổi với giáo viên, giáo viên hướng dẫn học sinh bổ sung, sửa chữa, hoàn thiện những nội dung chưa đúng.
C. Sản phẩm:
Câu 1. Tử tưởng chỉ đạo của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418 -1427) là tư tưởng nhân nghĩa.
Câu 2. Điểm khác biệt của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với các cuộc kháng chiến chống xâm lược thời Lý – Trần
Hoàn cảnh lịch sử
Cách tổ chức đánh giặc
Mục đích.
Câu 3. Lập niên biểu của cuộc kháng chiến XI – XV theo mẫu:
d. Cách thức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: HS dựa SGK và kiến thức đã học để thảo luận theo yêu cầu của GV.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Hs thực hiện nhiệm vụ trong thời gian 2-3 phút
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
Bước 4: Kết luận, nhận định
HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG ( về nhà)
Mục tiêu. Vận dụng kiến thức mới mà học sinh đã được lĩnh hội để giải quyết những vấn đề mới trong học tập và thực tiễn.
Nội dung
Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh.
Tìm hiểu thêm về Trần Hưng Đạo?
Thông qua đó chiến thắng đó nêu lên trách nhiệm của học sinh trong công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc giai đoạn hiện nay.
Sản phẩm
Trần Hưng Đạo - Tiểu sử, Công lao với lịch sử dân tộc, Là người tài đức vẹn toàn.
Trách nhiệm của học sinh trong công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc giai đoạn hiện nay.
Tự hào về những chiến công của dân tộc
Có tinh thần học tập và rèn luyện, sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Sản phẩm Bảng niên biểu các cuộc kháng chiến: xem phụ lục 1
Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh
Đọc trước nội dung bài 20, 24: Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc trong các thế kỉ X- XV.
Sưu tầm tư liệu về thành tựu của văn minh Đại Việt.
Cách thức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: HS dựa SGK và kiến thức đã học để thảo luận theo yêu cầu của GV.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Hs thực hiện nhiệm vụ trong thời gian 2-3 phút
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
Bước 4: Kết luận, nhận định
Bảng 3.1. Bảng khảo sát thái độ học tập của HS sau khi GV áp dụng đề tài:
Trườn g
Năm học
Lớp
Sử dụng phương pháp của đề tài
Lớp
Không sử dụng phương pháp của đề tài
Thích
Không thích
Dễ hiểu
Khó hiểu
Thích
Không thích
Dễ hiểu
Khó hiểu
THPT
Bắc Yên Thành
2021 -
2022
10A2
41/43
95,3%
2
4,7%
40/43
93%
3/43
7%
10D4
15/42
35,7%
27/42
64,3%
12/42
28,6%
30/42
71,4%
THPT
Bắc Yên Thành
2021 -
2022
12A7
38/43
88,4%
5/43
11,6%
39/43
90,7%
4/43
9,3%
12D2
19/44
43,2%
25/44
56,8%
15/44
34,1%
29/44
65,9%
Bảng 3.2: Bảng khảo sát kết quả học tập của HS qua bài kiểm tra.
Trường
Năm học

Lớp
Lớp dạy theo đề tài
Lớp
Lớp đối chứng
Điểm 9-10
Điểm 7 -8
Điểm 5-6
Điểm
< 5

Điểm 9-10
Điểm 7 -8
Điểm 5-6
Điểm
< 5
THPT
Bắc Yên
2021
-
10A2
7/43
16,3%
30/43
69,8%
6/43
13,9%
0
0%
10D4
1/42
2,4%
5/42
11,9%
22/42
52,4%
14/42
33,3%

Thành
2022










THPT
Bắc Yên Thành
2021
- 2022
12A7
2/42
4,8%
17/42
40,5%
21/42
50%
2/42
4,7%
12D2
0/44
0%
14/44
31,8%
18/44
40,9%
12/44
72,3%
Bảng 3.3. Khảo sát ý kiến giáo viên các môn:
Năm học
Kết quả
Dễ thực
hiện và có hiệu quả
Điều kiện
khó thực hiện và hiệu quả chưa cao
Tiếp tục
thực hiện và áp dụng diện rộng
Không tiếp tục sử dụng
Sử dụng và cải tiến hoặc kết hợp với nội dung khác.
2021
- 2022
50/50
0/50
50/50
0/50
1/50
Qua phân tích kết quả khảo sát, chúng tôi nhận thấy:
- Đối với HS: dựa vào các kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy:
+ HS đã tích cực, chủ động tham gia vào tìm hiểu những ảnh hưởng của Đạo Phật trong đời sống nhân dân, là một phần của lịch sử văn hóa dân tộc, văn hóa truyền thống địa phương. Các giải pháp mà đề tài sử dụng kết hợp phương pháp dạy học tích cực đã kích thích được sự ham tìm tòi, sáng tạo của HS, các hoạt động trải nghiệm trở thành một hình thức được học hỏi, được thử nghiệm bản thân, được giải tỏa một phần áp lực rất hiệu quả và trở nên nguồn động lực cho HS trong học tập, góp phần nâng cao chất lượng cho môn lịch sử.
+ HS giải quyết vấn đề thực tiễn một cách sáng tạo, hợp lý, biết vận dụng tổng hợp kiến thức các môn học để hoàn thành mục tiêu cụ thể trong đời sống. Tinh thần hợp tác, tự học được phát huy và nâng cao. HS không những hiểu sâu hơn về lịch sử dân tộc mà còn hiểu sâu sắc về lịch sử văn hóa địa phương mình. Hoàn chỉnh các kỉ năng đã đạt được, hình thành, phát triển thêm nhiều phẩm chất và năng lực cần thiết cho các em để sau này lập nghiệp, đối diện thực tiễn, tiếp thu thực tiễn một cách mạnh dạn, tự tin.
Đối với giáo viên: Các GV sử dụng các biện pháp này đều đánh giá cao tính hiệu quả của đề tài. Vì thế, từ cấp quản lý đến giáo viên đều thống nhất tiếp tục sử dụng và nhân rộng hơn ở bộ môn khác, địa bàn khác vì ở đâu cũng có sự ảnh hưởng của Đạo Phật đối với đời sống của mọi tầng lớp nhân dân. Cũng từ kết quả thực nghiệm cho thấy chất lượng bộ môn và sự yêu thích bộ môn tăng lên trong HS.
Phần III. KẾT LUẬN
Từ các kết quả thu được ở trên, có thể kết luận đề tài
Trình bày được cơ sở lý luận về dạy - học lịch sử gắn với trải nghiệm thực tế cho HS THPT về ảnh hưởng của Phật giáo trong đời sống hiện nay của nhân dân huyện Yên Thành theo định hướng dạy học phát triển phẩm chất năng lực.
Xác định được mục tiêu, nội dung giáo dục, truyền thống lịch sử của dân tộc của địa phương mà Phật giáo góp phần làm nên một phần giá trị đó.
Tích hợp giáo dục tổng thể kết hợp trải nghiệm cho HS THPT qua ảnh hưởng của Đạo Phật trong đời sống hiện nay của nhân dân huyện Yên Thành.
Đề xuất được giải pháp về dạy - học Lịch sử gắn với trải nghiệm thực tế cho HS THPT về ảnh hưởng của đạo Phật đối với đời sống hiện nay của nhân dân.
Nâng cao ý thức về thái độ giữ gìn và phát huy, tôn tạo các di tích lịch sử ở địa phương như các ngôi chùa cổ, chùa phục dựng..
Về khả năng nhân rộng đề tài: Đề tài tuy mới chỉ triển khai trong phạm vi ở 1 trường THPT Bắc Yên Thành (2 năm học liên tiếp), do tình hình dịch bệnh cản trở việc liên kết thực hiện giữa các trường trên địa bàn, nhưng có thể cung cấp một mô hình đưa ảnh hưởng của đạo Phật trong đời sống nhân dân vào các hoạt động giáo dục, kết hợp học đi đôi với giải quyết vấn đề thực tiễn để nâng cao hiệu quả thiết thực việc tổ chức dạy học gắn với trải nghiệm. Hơn nữa, trên địa bàn các trường THPT, kể cả THCS của Tỉnh Nghệ An hầu như địa phương nào cũng có ảnh hưởng của đạo Phật, làng quê nào cũng có những ngôi chùa thờ Phật tiêu biểu, cũng có những đóng góp của Phật giáo cho địa phương. Vì thế đề tài này có khả năng áp dụng cho tất cả các trường THPT, THCS không chỉ ở Yên Thành, mà còn có thể ở nhiều địa phương khác.
Kiến nghị và đề xuất
Đối với Ban quản lý di tích Nghệ An cung cấp các nguồn tư liệu cụ thể, số lượng các di tích các ngôi chùa trên địa bàn cho các trường THPT, THCS để GV và HS có nguồn tư liệu chính thống, tin cậy để tìm hiểu. Hiện nay có một số di tích bị xuống cấp và những người thiếu hiểu biết lấy trộm đồ và phá hoại vật chất vì vậy chính quyền một số xã liên quan cần có biện pháp tuyên truyền, xử lý các đối tượng. việc bảo tồn và trân trọng các giá trị văn hóa tâm linh như các ngôi chùa là nét đẹp truyền thống của xứ Nghệ nhằm phát triển du lịch tâm linh.
Đối với Gv THPT cần có sự tìm tòi, biện pháp để nâng cao năng lực dạy học tích hợp, năng lực tổ chức các chủ đề trải nghiệm để thực hiện tốt các chuyên đề dạy học trong chương trình GDPT mới 2018 sắp tới.
Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, đặc biệt là trẻ vị thành niên. Qua việc tự tìm hiểu khám phá từ trải nghiệm thực tế, các em sẽ đăng lên các trang mạng xã hội như facebook, zalosẽ tác động rất lớn đến tư tưởng, hành vi về giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống như đạo đức, lối sống văn hóa theo tinh thần Phật giáo.
Đối với HS cần tích cực, chủ động trong học tập, biết hợp tác, có kế hoạch tự học, tự trải nghiệm để có thêm vốn hiểu biết về kiến thức thực tế, về tình yêu thương đối với gia đình, quê hương, bạn bè, thầy cô, trường lớp.
Bản thân tôi nhận thấy đề tài này tuy nội dung còn hẹp nhưng có ý nghĩa thiết thực về cả việc dạy chữ và dạy người cho HS, cho việc giảng dạy kiến thức ở các bộ môn chiếm ưu thế về giáo dục phẩm chất như Địa lý, Lịch sử, Ngữ văn, GDCD, tiếng Anh
Xin chân thành cảm ơn! Thạc sĩ Nguyễn Thị Hương
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018) Môđun 2 Sử dụng phương pháp dạy học và giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trung học phổ thông.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006) Chương trình giáo dục phổ thông môn Lịch sử, Nxb Giáo dục, Hà Nội
	Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Nghệ An, Viện nghiên cứu tôn giáo (2013), Văn hóa Phật giáo xứ Nghệ: Quá khứ, hiện tại và tương lai, Nxb Hồng Đức, Hà Nội.
Hà Văn Tấn, Nguyễn Văn Kự, Phạm Ngọc Long, (2013), Chùa Việt Nam,
Nxb Thế giới.
Bộ Giáo dục và Đào tạo, Trường đại học sư phạm Hà Nội, tài liệu tập huấn: Hướng dẫn thực hiện chương trình môn Lịch sử (trong chương giáo dục phổ thông 2018, Hà Nội, 2019
Đoàn Trung Còn (2015), Lịch sử nhà Phật, Nxb Tôn giáo.
Hòa thượng Thích Thiện Hòa, (2011) Phật học phổ thông, quển I, II, III, IV, Nxb Phương Đông
Phạm Kim Khánh – Việt dịch, (2019), Đức Phật và Phật Pháp,, Nxb Tổng Hợp Thành Phố Hồ Chí Minh.