SKKN Vận dụng kiến thức Văn học trong dạy học Lịch sử lớp 10, bài 19: Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm trong các thế kỉ X - XV ở trường THPT Thạch Thành 3

 kháng chiến : Chống quân Nam Tống của quân dân Đại Cồ Việt do Lê Hoàn lãnh đạo ;Lược đường tiến công thành Châu Ung của Lí Thường Kiệt năm 1075( mũi tên màu đỏ) và của quân Tống năm 1077 (Mũi tên màu xanh ) ; Lược đồ trận chiến tại phòng tuyến sông Như Nguyệt ; Lược đồ chiến thắng Bạch Đằng năm 1288 ; Lược đồ cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418 - 1427) và các tranh ảnh lịch sử để huy động kiến thức HS đã biết nhằm tạo cầu nối và gợi hứng thú, sự tò mò tìm hiểu về các cuộc khởi nghĩa trong thời kì lịch sử này của dân tộc ta.
2. Phương thức:
- Yêu cầu HS quan sát một số lược đồ và trả lời câu hỏi : Những lược đồ dưới đây gợi cho em liên tưởng tới các cuộc khởi nghĩa nào trong kháng chiến chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta ở các thế kỉ X - XV ? Em có ấn tượng gì nhất về các cuộc khởi nghĩa đó ?
- Sau khi HS trả lời GV dẫn dắt vào nội dung bài học... Trong những thế kỷ đầu độc lập, xây dựng đất nước, nhân dân ta vẫn phải riếp tục tiến hành các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm và đã làm nên biết bao chiến thắng huy hoàng, giữ vững nền độc lập dân tộc.
3. Gợi ý sản phẩm: 
Qua quan sát lược đồ HS nhận diện trình bày được diễn biến của các cuộc khởi nghĩa và những hiểu biết về các nhân vật lịch sử, các triều đại phong kiến nước ta ở thời kì này.
B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
Hoạt động 1. Tìm hiểu các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống.
1. Kháng chiến chống Tống thời Tiền Lê.
* Mục tiêu:Trình bày được cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống của quân và dân ta ở thời tiền Lê.
* Phương thức:
- Chuyển giao nhiệm vụ: GV yêu cầu HS tìm hiểu SGK, phương pháp trực quan và trả lời câu hỏi.
Lược đồ cuộc kháng chiến chống quân Nam Tống của quân dân Đại Cồ Việt do Lê Đại Hành lãnh đạo
- Tiếp nhận và thực hiện nhiệm vụ: HS tìm hiểu SGK, quan sát lược đồ, suy nghĩ câu hỏi.
- Nguyên nhân quân Tống xâm lược nước ta?
- Triều đình đã tổ chức kháng chiến như thế nào và giành thắng lợi ra sao?
- Em nhận xét gì về thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Tống và cho biết nguyên nhân các cuộc thắng lợi.
- HS trả lời.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận:
+ Đây là thắng lợi rất nhanh, rất lớn, đè bẹp ý chí xâm lược của quân Tống. Hàng trăn năm sau nhân dân ta được sống trong cảnh yên bình.
+ Nguyên nhân thắng lợi là do:
Ÿ Triều đình nhà Đinh và Thái hậu họ Dương sẵn sàng vì lợi ích dân tộc mà hy sinh lợi ích dòng họ đẩ tạo thuận lợi cho cuộc kháng chiến chống Tống.
Ÿ Do ý chí quyết chiến bảo vệ độc lập của quân dân Đại Cồ Việt.
Ÿ Do có sự chỉ huy mưu lược của Lê Hoàn.
- HS nghe, tự ghi nhớ.
* Gợi ý sản phẩm:
- Nhân lúc triều đình nhà Đinh gặp khó khăn, vua Tống cử quân sang xâm lược nước ta. Trước tình hình đó Thái hậu họ Dương và triều đình nhà Đinh đã tôn Lê Hoàn lên làm vua.[10]
- Năm 981, quân dân Đại Việt dưới sự chỉ huy của Lê Hoàn đã chiến đấu anh dũng, đánh tan quân xâm lược ngay ở vùng Đông Bắc, khiến vua Tống không dám nghĩ đến việc xâm lược Đại Việt; củng cố nền độc lập dân tộc.
2. Kháng chiến chống Tống thời Lý.
* Mục tiêu:Trình bày cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống ở thời thời Lí.
* Phương thức:
- Chuyển giao nhiệm vụ: GV yêu cầu HS tìm hiểu SGK, phương pháp trực quan và sử dụng câu hỏi
Lược đồ tấn công Ung Châu, Khâm Châu.
 Lược đồ trận  chiến tại phòng tuyến sông Như Nguyệt
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để trả lời các câu hỏi:
+ Âm mưu và hành động chuẩn bị xâm lược của nhà Tống như thế nào?
+ Nhà Lý kháng chiến thế nào qua hai giai đoạn?
+ Em có nhận xét gì về hành động đem quân đánh sang đất Tống của Lý Thường Kiệt?
GV trích đọc
- Trên đường tiến quân sang đất Tống Lý Thường Kiệt đã cho dán bản " Phạt Tống lộ bố văn" gửi nhân dân các vùng Châu Ung - Châu Khâm và Châu Liêm: "Đạo làm chủ cốt ở nuôi dân. Nay nghe Vua Tống ngu hèn  lại nghe kế tham tà của Vương An Thạch bày pháp "thanh miêu", " trợ dịch ", khiến trăm họ mệt nhọc lầm than Ta nay ra quân cốt để cứu vớt muôn dâm khỏi nơi chìm đắm. Hịch văn truyền tới mọi người cùng nghe. Ai nấy đắn đo chớ có mang lòng sợ hãi"[5] 
- Nội dung cơ bản của bản Lộ bố trên là gì ?
- Lý Thường Kiệt đã nói rõ nguyên nhân cuộc tập kích sang đất Tống, mục đích của cuộc chinh phạt là tiến công để phòng thủ là để bảo vệ lãnh thổ đất nước Đại Việt và đó không phải là hành động xâm lược.
 - Ta cũng thấy được tình yêu thương dân chúng rộng rãi không chỉ đối với nhân dân Đại Việt mà còn cả với nhân dân Trung Quốc của Nhà nước phong kiến Đại Việt.
- GV tường thuật trận chiến bên bờ sông Như Nguyệt, đọc bài thơ Thần của Lý Thường Kiệt: 
 Nam quốc sơn hà Nam đế cư
 Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
 Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.[6]
ý nghĩa của bài thơ: khẳng định chủ quyền của nước Đại Việt - Bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta 
- HS trả lời và GV chốt kiến thức
* Gợi ý sản phẩm:
- Thập kỷ 70 của thế kỷ XI nhà Tống âm mưu xâm lược Đại Việt, đồng thời tích cực chuẩn bị cho cuộc xâm lược.
- Trước âm mưu xâm lược của quân Tống, nhà Lý đã tổ chức kháng chiến.
+ Giai đoạn 1: Lý Thường Kiệt tổ chức thực hiện chiến lược "tiên phát chế nhân" đem quân đánh trước chặn thế mạnh của giặc.
-   Năm 1075 Thái Uý Thường Kiệt đã kết hợp quân triều đình cùng các dân tộc miền núi đánh sang đất Tống, Châu Khâm, Châu Liêm, Ung Châu, sau đó rút về phòng thủ.
+ Giai đoạn 2: Chủ động lui về phòng thủ đợi giặc.
-   Năm 1077 ba mươi vạn quân Tống kéo sang bờ bắc của sông Như Nguyệt, cuộc kháng chiến hoàn toàn thắng lợi , ta chủ động giảng hòa và kết thúc chiến tranh.[10]
Hoạt động 2: Tìm hiểu các cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông – Nguyên ở thế kỷ XIII.
 * Mục tiêu: Trình bày được các cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông - Nguyên ở thế kỷ XIII.
 * Phương thức:
- Chuyển giao nhiệm vụ: GV yêu cầu HS tìm hiểu SGK, phương pháp trực quan và sử dụng câu hỏi
+ Thế giặc Mông - Nguyên thế nào? 
+ Thái độ và hành động của vua quan nhà Trần và nhân dân như thế nào?
GV trích đọc “ Hịch tướng sĩ”
" Ta thường đến bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chỉ giận chưa thể lột da ăn gan uống máu quân thù, dẫu cho trăm thân ta phơi ngoài nội cỏ, nghìn thây ta bọc trong da ngựa cũng nguyện xin làm". [9]
+ Kể tên những trận đánh tiêu biểu?
GV Trích đọc: Tụng giá hoàn kinh sư của Trần Quang Khải
 "Chương Dương cướp giáo giặc.
 Hàm Tử giết quân thù.
 Hòa bình nên gắng sức.
 Non nước ấy ngàn thu".[7]
+ Nguyên nhân nào đưa đến thắng lợi trong ba lần kháng chiến chống Mông – Nguyên?
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận
* Gợi ý sản phẩm:
- Trong các năm (1258 - 1288) quân Mông - Nguyên 3 lần xâm lược nước ta. Giặc rất mạnh và hung bạo.
 - Các vua Trần cùng nhà quân sự Trần Quốc Tuấn đã lãnh đạo nhân dân cả nước quyết tâm đánh giặc giữ nước.
 -  Những thắng lợi tiêu biểu: Đông Bộ Đầu, Hàm Tử, Chương Dương, Vạn Kiếp, Bạch Đằng.[10]
+ Lần 1: Đông Bộ Đầu (bên sông Hồng từ dốc Hàng Than đến dốc Hóc Mai Ba Đình - Hà Nội).
+ Lần 2: Đẩy lùi quân xâm lược năm 1285.
Tiêu biểu nhất là trận Bạch Đằng năm 1288 (lần 3) đè bẹp ý chí xâm lược của quân Mông - Nguyên bảo vệ vững chắc độc lập dân tộc.
- Nhà Trần có vua hiền, tướng tài, triều đình quyết tâm đoàn kết nội bộ và đoàn kết nhân dân chống xâm lược.
-  Nhà Trần vốn được lòng dân bởi những chính sách kinh tế của mình,  nhân dân đoàn kết xung quanh triều đình vâng mệnh kháng chiến.
Hoạt động 3: Phong trào đấu tranh chống quân xâm lược Minh và khởi nghĩa Lam Sơn.
* Mục tiêu: Trình bày được những nét tiêu biểu nhất về cuộc khởi nghĩa. Hiểu được đặc điểm của cuộc khởi nghĩa.
* Phương thức:
- Chuyển giao nhiệm vụ: GV yêu cầu HS tìm hiểu SGK, phương pháp trực quan và sử dụng câu hỏi.
+ Nhà Minh đã thực hiện chính sách cai trị như thế nào?
+ Trình bày những nét chính về cuộc khởi nghìa Lam Sơn và lãnh tụ Lê Lợi.
+ Nêu những chiến thắng tiêu biểu?
+ Đặc điểm của khởi nghĩa Lam Sơn?
GV trích đọc: Bình Ngô Đại Cáo của Nguyễn Trãi
 Đem đại nghĩa thắng hung tàn
 Lấy chí nhân thay cường bạo......
 Trận Bồ Đằng sấm vang chớp giật.
 Miền Trà lân trúc chẻ tro bay.
 Sĩ khí đã hăng. Quân thanh càng mạnh" ...........[8]
- HS tìm hiểu SGK trả lời
 Lược đồ khởi nghĩa Lam Sơn
- GV bổ sung, kết luận:
* Gợi ý sản phẩm:
- Năm 1407, cuộc kháng chiến chống quân Minh của nhà Hồ thất bại, nước ta rơi vào ách thống trị của nhà Minh.[10]
- Năm 1418: Khởi nghĩa Lam Sơn bùng nổ do Lê Lợi - Nguyễn Trãi lãnh đạo.
- Thắng lợi tiêu biểu:
+ Cuộc khởi nghĩa bắt đầu từ Lam Sơn (Thanh Hóa) được hưởng ứng của nhân dân, vùng giải phóng càng mở rộng từ Thanh Hóa vào phía nam.
+ Chiến thắng Tốt Động, đẩy quân Minh vào thế bị động.
+ Chiến thắng Chi Lăng – Xương Giang đập tan 10 vạn quân cứu viện, khiến giặc cùng quẫn tháo chạy về nước.[10]
- Đặc điểm + Từ một cuộc chiến tranh ở địa phương phát triển thành cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.
+ Tư tưởng nhân nghĩa được đề cao.
+ Có đại bản doanh, căn cứ địa.
C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP
 1. Mục tiêu: Nhằm củng cố, hệ thống hóa và nâng cao kiến thức về các cuộc kháng chiến chống Tống, chống Mông – Nguyên và khởi nghĩa Lam Sơn. Hướng dẫn HS lập niên biểu cho cuộc kháng chiến từ thế kỷ XI – XV.
 2. Phương thức: 
- Chuyển giao nhiệm vụ:Yêu cầu HS:
Khái quát các cuộc kháng chiến chống Tống, chống Mông – Nguyên và khởi nghĩa Lam Sơn. Nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mông – Nguyên; hướng dẫn HS lập niên biểu cho cuộc kháng chiến từ thế kỷ XI – XV.
- Tiếp nhận và thực hiện nhiệm vụ: 
- Báo cáo sản phẩm: báo cáo hoặc GV kiểm tra nếu bài tập được giao về nhà.
- Nhận xét, đánh giá: GV nhận xét đánh giá việc thực hiện bài tập của HS.
3. Dự kiến sản phẩm:
- HS lập được bảng niên biểu của các cuộc kháng chiến từ thế kỷ XI – XV theo yêu cầu GV đã đưa ra theo mẫu:
Cuộc kháng chiến
Thời gian
Quân xâm lược
Người chỉ huy
Trận quyết chiến chiến lược










D. VẬN DỤNG VÀ MỞ RỘNG
1. Mục tiêu: Nhằm vận dụng, liên hệ mở rộng kiến thức HS được học về những cuộc kháng chiến của dân tộc ở các thế kỉ X - XV và rút ra được những kinh nghiệm quý báu trong chống giặc ngoại xâm mà ông cha đã để lại. 
2. Phương thức: 
- Chuyển giao nhiệm vụ: Theo em vì sao độc lập DT luôn được đòi lại được bảo vệ & giữ vững ? 
- Ý nghĩa lịch sử của công cuộc kháng chiến chống ngoại xâm từ thế kỉ X đến thế kỉ XV là gì?
3. Gợi ý sản phẩm:	
* Nguyên nhân thắng lợi:
- Sự lãnh đạo tài tình của những người đứng đầu với đường lối đúng đắn sáng tạo tự chủ và phương pháp đấu tranh linh hoạt.
- Truyền thống yêu nước nồng nàn và sức mạnh đoàn kết của toàn dân tộc kiên quyết đấu tranh chống xâm lược đến cùng. 
* Ý nghĩa lịch sử .
- Giành lại và bảo vệ vững chắc nền độc lập tộc. Là những thắng lợi vỹ đại hiển hách trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc.
- Mở ra thời kỳ phát triển mới của lịch sử dân tộc.
- Để lại nhiều bài học kinh nghiệm vô giá về qúa trình đấu tranh dựng nước giữ nước và được phát huy cao độ trong thời đại Hồ Chí Minh với 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
 Qua vận dụng văn thơ vào giảng dạy Lịch sử lớp 10 phần Việt Nam tôi nhận thấy học sinh đã có tiến bộ, đạt được kết quả cao hơn, học sinh có hứng thú với tìm hiểu lịch sử dân tộc hơn. Sau đây là bảng thống kê điểm: 
Nhóm lớp
Lớp
Số HS
Kết quả thực nghiệm
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu, kém
Số HS
%
Số HS
%
Số HS
%
Số HS
%
Thực nghiệm
10C1
45
17
37.7
18
40
10
22.3


Đối chứng
10C3
44
8
18.1
15
34
13
29.8
8
18.1

Từ kết quả trên tôi thấy chất lượng dạy học của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng, điều đó phản ánh học sinh hiểu kiến thức vững và sâu sắc hơn so với lớp đối chứng. Các em hào hứng hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhiều em đã diễn đạt sự hiểu bài của mình không phụ thuộc vào sách giáo khoa và tài liệu. Từ kết quả thực nghiệm trên khẳng định tính khả thi của việc sử dụng văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 nói riêng và môn lịch sử nói chung.
 * Bài học kinh nghiệm
 Qua thực tế giảng dạy tôi rút ra một số kinh nghiệm "Vận dụng kiến thức Văn học trong dạy học bài 19: Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm từ thế kỉ X đến thế kỉ XV ở trường THPT Thạch Thành 3 " như sau:
1. Giáo viên cần phải hiểu tâm lí, khả năng nhận thức, vốn hiểu biết xã hội của học sinh để vận dụng phương pháp phù hợp với khả năng tiếp nhận của từng em.
2. Hướng dẫn học sinh tích lũy kiến thức qua các môn học khác nhất là Văn học Việt Nam và qua các phương tiện thông tin đại chúng
3. Coi trọng việc ra đề kiểm tra đánh giá, nên ra những đề “mở” để phát huy năng lực sáng tạo của học sinh, đồng thời khơi gợi hứng thú cho học sinh tìm hiểu các sự kiện lịch sử.
III. KẾT LUẬN
Vận dụng kiến thức văn thơ vào giảng dạy lịch sử dân tộc theo tôi đã góp phần gây hứng thú cho học sinh nhất là trong giai đoạn hiện nay bộ môn lịch sử nói chung và lịch sử dân tộc nói chung chưa được chú trọng đúng mức do ảnh hưởng của cơ chế thị trường và quan niệm của xã hội đã tác động mạnh đến học sinh cùng với phương tiện đồ dùng dạy học có phần thiếu thốn  đang là những khó khăn không nhỏ cho việc dạy và học môn lịch sử.
Ưu thế của thơ văn là dễ thuộc dễ đi vào lòng người sẽ hỗ trợ cho việc truyền thụ kiến thức lịch sử dân tộc để qua đó góp phần giáo dục đạo đức lòng biết ơn đối với thế hệ đi trước đã hy sinh để làm rạng rỡ thêm truyền thống dân tộc.
Đề tài này đã qua thể nghiệm và bước đầu thu được kết quả nhất định.
Tôi tin tưởng rằng với nhiệt tình tâm huyết của giáo viên thì học sinh sẽ say mê và hứng thú học lịch sử nói chung và lịch sử dân tộc nói riêng hơn để chất lượng môn lịch sử sẽ ngày càng nâng lên. Trên đây là một vài kinh nghiệm của cá nhân tôi trong quá trình giảng dạy, chắc chắn sẽ còn nhiều hạn chế khiếm khuyết. Tôi hy vọng sẽ giúp nhận được sự góp ý kiến từ đồng nghiệp để đề tài được hoàn thiện hơn.
 Tôi xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
 Thạch Thành, tháng 5 năm 2018
 Tôi xin cam đoan đây là SKKN của bản thân không sao chép nội dung của người khác
Người viết
Nguyễn Thị Chuyên
	 
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguồn Internet. [1]
2. Trích Nghị quyết số 40/2000/QH10 ngày 09 tháng 12 năm 2000 Quốc hội khóa X.[2]
3. Trích văn kiện Đại hội XI của Đảng cộng sản Việt Nam tháng 01/2011.[3]
4. Luật Giáo dục 2005.[4]
5. Phạt Tống lộ bố văn - Thơ văn Lí Trần. Nhà xuất bản khao học xã hội 1977.[5]
6. Nam Quốc sơn hà. Ngữ văn 7. Nhà xuất bản giáo dục.[6]
7. Tụng giá hoàn kinh sư. Ngữ văn 7. Nhà xuất bản giáo dục.[7]
8. Bình Ngô đại cáo.Ngữ văn 10. Nhà xuất bản giáo dục.[8]
9. Hịch tướng sĩ. Ngữ văn 18. Nhà xuất bản giáo dục.[9]
10. Sách giáo khoa lịch sử lớp 10. Nhà xuất bản giáo dục.[10]
DANH MỤC
CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI CẤP PHÒNG GD&ĐT, CẤP SỞ GD&ĐT VÀ CÁC CẤP CAO HƠN XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN
Họ và tên tác giả: Nguyễn Thị Chuyên
Chức vụ và đơn vị công tác: Giáo viên -Trường THPT Thạch Thành 3
TT
Tên đề tài SKKN
Cấp đánh giá xếp loại 
 Kết quả đánh giá xếp loại 
Năm học đánh giá xếp loại

Một vài kinh nghiệm ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học lịch sử lớp 11 ở trường THPT Thạch Thành 3

Cấp sở

C

2012-2013